Sp/La
D[okto]r Stijn Streuvels
Ingoyghem b[ei] Kortrijk
Het Lijsternest/Belgien
6.8.42
Herrn D[okto]r Stijn Streuvels
Ingoyghem b[ei] Kortrijk
Het Lijsternest/Belgien
Anbei kann ich nun die Abrechnung für das II. Vierteljahr 1942 senden; ich habe gleichzeitig den Antrag auf Überweisung des Betrages gestellt und hoffe, daß es rasch funktioniert. Lange haben Sie nichts mehr von mir gehört; ich bitte, das sehr zu entschuldigen. Durch längere Krankheit, mehrere Geschäftsreisen und durch den Urlaub war das letzte Vierteljahr rascher herum als jedes vorhergegangene.
Eine große Enttäuschung hat mir Fräulein D[okto]r Hechtle bereitet;[2] auf meine dringenden Mahnungen sandte sie mir vor zwei Wochen endlich das erste Drittel ihrer Übersetzung von "de Maanden", und ich fand sie so schlecht, daß ich ihr ganz offen geschrieben habe, ich sei zwar bereit, ihr das Honorar zu bezahlen, damit sie nicht ganz umsonst gearbeitet habe, aber ich sei außerstande, diese Übersetzung zu veröffentlichen. Es fehlt eben jedes dichterische, schriftstellerische Gefühl, und so liest sich das für einen deutschen Leser wie die Übersetzung einer Schülerin. Natürlich wird Fr[äu]l[ein] Hechtle sehr beleidigt sein, aber das läßt sich nicht ändern; man muß gute Arbeit vorlegen - im Kriege heute mehr denn je!
Ich habe bereits von Frau Valeton die erfreute Zusage erhalten, daß sie diese Arbeit übernehmen will, und dann wird es sicherlich gut werden. Nur gibt es eben leider eine neue Verzögerung, und ich bitte Sie sehr, das zu entschuldigen. Auch Sie werden aber der Meinung sein, daß die Qualität wichtiger ist als der Termin.
Mit größtem Interesse las ich in den Zeitungen und hörte ich durch Fräulein Dina, daß nunmehr der Film nach Vlaschaard gedreht wird.[3] Von neuem wacht der Schmerz auf, daß Kippenberg die Übersetzung dieses Buches nicht für unsere Ausgabe freigegeben hat.[4] Aber ich habe ihm nun geschrieben, er möge doch sein Einverständnis geben, daß wir diesen Roman in eine neue zweibändige Streuvelsausgabe hineinnehmen. Ich finde nämlich die flämische Jubiläumsausgabe in zwei Bänden wirklich sehr schön und möchte etwas Ähnliches ebenfalls machen. Und in einer solchen Ausgabe kann und darf der "Flachsacker" unter keinen Umständen fehlen. Das wird auch Kippenberg einsehen. Ich lasse soeben Versuche und Berechnungen anstellen, wie man die beiden Bände einteilen könnte, denn vielleicht kommen wir zu einer etwas [2]anderen Auswahl als die Zonnewende. Sobald ich damit weitergekommen bin, mache ich Ihnen Vorschläge. Grundsätzlich werden Sie ja wohl sicherlich mit dem Plan sympathisieren?[5]
Darf ich Sie dann noch einmal an meine beiden Fragen vom 2.3. erinnern, nämlich wegen Ihrer Lebenserinnerungen und wegen eines etwaigen Sammelbandes "Geschichten vom Kinde"? Ich möchte beides nicht aus dem Augen verlieren.[6]
Ich hoffe, lieber Herr Streuvels, Sie befinden Sich mit Ihrer Familie recht wohl und genießen den Sommer bei viel blauem Himmel und glorierijke licht! Große Freude habe ich an einem Briefwechsel, den ich mit Ihrem Landsmann, dem ausgezeichneten Maler Dirk Baksteen in Mol, führe. Wir haben uns gut befreundet. Er hatte hier ganz hervorragende Landschaftsradierungen ausgestellt, und ich war so entzückt, daß ich ein großes Blatt gekauft und ihm geschrieben habe. Scheint ein prächtiger Mann zu sein.
Mit allen guten Wünschen und herzlichen Grüßen
in alter Verehrung
Ihr
(handtekening Adolf Spemann)
(handtekening Adolf Spemann)
N[achschrift] Dann noch eine erfreuliche Nachricht: Der deutsche Wehrmachtbefehlshaber in Norwegen will seinen Truppen gutes billiges Schrifttum zukommen lassen und macht daher eine Reihe von Sonderausgaben ausgewählter Bücher, die nur für die Wehrmacht hergestellt, also an die Soldaten abgegeben, nicht jedoch ans Publikum verkauft werden. In die Reihe dieser Sonderausgaben hat er auch "Liebesspiel in Flandern" aufgenommen, und zwar in einer Auflage von 5 000 Stücken.
Als Lizenzgebühr bezahlt der Wehrmachtbefehlshaber 15 % vom Ladenpreis dieser Sonderausgabe; der Ladenpreis dieser Sonderausgabe wird von ihm selber festgesetzt und wird natürlich wesentlich niedrieger sein als der unserer gewöhnlichen Ausgabe. In der Annahme, daß Sie gern hiermit einverstanden sind, habe ich diesen Vorschlägen zugestimmt und den Vertrag auch bereits abgeschlossen; die Entscheidung mußte sehr rasch fallen, und so konnte ich denn Ihre Einwilligung nicht vorher einholen. Sie befinden sich aber in ausgezeichneter Gesellschaft, da die nur die besten Bücher ausgewählt worden sind. Ich schlage vor, daß wir die Li-zenzgebühr hälftig zwischen uns teilen, und erbitte hierzu noch Ihr Einverständnis. Anbei sende ich Ihnen einen Durchschlag des Vertrags für Ihre Akten. D.O. (paraaf Adolf Spemann)
Als Lizenzgebühr bezahlt der Wehrmachtbefehlshaber 15 % vom Ladenpreis dieser Sonderausgabe; der Ladenpreis dieser Sonderausgabe wird von ihm selber festgesetzt und wird natürlich wesentlich niedrieger sein als der unserer gewöhnlichen Ausgabe. In der Annahme, daß Sie gern hiermit einverstanden sind, habe ich diesen Vorschlägen zugestimmt und den Vertrag auch bereits abgeschlossen; die Entscheidung mußte sehr rasch fallen, und so konnte ich denn Ihre Einwilligung nicht vorher einholen. Sie befinden sich aber in ausgezeichneter Gesellschaft, da die nur die besten Bücher ausgewählt worden sind. Ich schlage vor, daß wir die Li-zenzgebühr hälftig zwischen uns teilen, und erbitte hierzu noch Ihr Einverständnis. Anbei sende ich Ihnen einen Durchschlag des Vertrags für Ihre Akten. D.O. (paraaf Adolf Spemann)
1 Vertragsdurchschlag
Annotations
[1]
Streuvels werd doctor honoris causa aan de universiteiten van Leuven, Münster en Pretoria.
[2]
Spemann was in 1941 op zoek gegaan naar een vertaler voor De maanden. Op 3 april 1941 was er nog niets beslist. Op 3 april 1941 is er nog niets beslist. Op 21 mei 1941 geeft Spemann de vertaalopdracht aan Hechtle omdat Valeton niet vrij was. Op 2 maart 1942 blijkt dat Hechtle pas in de loop van de maand maart klaar zal zijn met haar vertaling. Op 6 augustus 1942 schrijft Spemann dat hij sterk teleurgesteld is in Hechtle en De maanden zal geven aan Valeton. Dit wordt bevestigd in een brief van 13 augustus 1942; Hechtle is verontwaardigd. Op 1 september 1942 blijkt dat Valeton De vlaschaard moet vertalen, zodat de vertaling van De maanden uiteindelijk in de handen komt van Werner Ackermann. Op 28 september 1943 schrijft Spemann dat Ackermann en Jacobs ongetwijfeld de beste Streuvelsvertalers zijn. Pas op 31 mei 1944 worden de correctiekaternen naar Streuvels gestuurd. Vanaf augustus 1944 is er een volledige black-out tussen Stuttgart en Ingooigem.
Van De maanden verschijnt pas in 1945 voor het eerst een Duitse vertaling: Die zwölf Monde.
[3]
In de loop van 1942 werd De vlaschaard een eerste keer verfilmd door de Duitse filmmaatschappij Terra-film, in regie van B. Barlog. Paul Wegener speelde Boer Vermeulen, Maria Koppenhöfer Barbele, Bruni Löbel vertolkte Schellebelle en Paul Klinger was Louis Vermeulen. In Ingooigem en omgeving werden heel wat opnamen gemaakt waarin plaatselijke acteurs kleine rolletjes of een figurantenrol speelden. Ook Stijn Streuvels trad op in een scène met een tram. P. Thiers, Oog in oog met Streuvels, p. 75.
Na de proefvoorstelling in Kortrijk van de Duitse film-Vlaschaard Wenn die Sonne wieder scheint werd de Nederlandstalige versie gerealiseerd door vooraanstaande Vlaamse toneelkunstenaars, mensen van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg, waar Joris Diels directeur was. De oorspronkelijk Duitstalige film werd in het Algemeen Nederlands gedubt. Op vrijdagavond 20 augustus 1943 had te Gent, als Arteveldestad het centrum van de Vlaamse vlasnijverheid, de eerste voorstelling plaats van de Nederlandstalige film De vlaschaard. De pers was massaal aanwezig. Namens de Nederlandse Kultuurraad sprak Filip De Pillecijn over een monumentaal werk van onze literatuur dat door de film aan de aandacht van een ruim publiek binnen en buiten onze grenzen wordt aanbevolen. 's Avonds had in cinema Capitool de galavoorstelling plaats voor een volle zaal. Streuvels' kinderen Isa, Dina, Paula en Paul vertegenwoordigden er hun vader. Diezelfde avond werd de film ook vertoond in 'Eldorado' in Antwerpen, zodat van een landpremière eigenlijk geen sprake kon zijn, maar in Antwerpen werd De vlaschaard als gewone film gepresenteerd. Op vrijdag 3 september, 2 weken na de première in Gent, ging de film in de Brusselse bioscoop Scala in première en dit opnieuw voor een volle zaal. 'De eerste voorstelling van De Vlaschaard te Gent', in: Volk en Staat, 22-23 augustus 1943.
Bij Spemanns brief vonden we ook nog twee artikels naar aanleiding van de verfilming van Streuvels' Vlaschaard:
- 'Verfilmung des „Flachsacker” von Streuvels', in: Völkischer Beobachter, 13 augustus 1942.
- 'Verfilmung eines Romans von Streuvels', in: DAZ, 18 juli 1942.
[4]
Op 18 augustus 1933 had Insel Verleger Kippenberg zijn plannen ontvouwd om Der Flachsacker, d.i. de Duitse vertaling van De vlaschaard, uit te brengen in een nieuwe vertaling, om daarna een keuze te maken uit het hele oeuvre volgens het drievoudige oorlogscontract en om ten slotte kleinere werken van Streuvels te brengen in de Insel-Bücherei. Maar omdat er niets gebeurde en Streuvels had gezien dat de duitsche uitgaaf van De vlaschaard sedert geruime tijd uit Uw catal. verdwenen is (of het boek er ooit in is voorgekomen?) vraagt hij in zijn brief aan Kippenberg van 14 maart 1935 waarom er zo weinig publiciteit voor dit boek werd gemaakt in tegenstelling met de drukke publiciteit voor vertalingen van andere Vlaamsche boeken, Timmermans dus. Streuvels vervolgt: In geval Gij er aan verzaken wilt, en de uitgaaf vrij laat, zou ik er aan houden eene nieuwe uitgaaf te laten verschijnen, opdat het boek, samen bij de andere Duitsche vertalingen, kan in den handel komen. Adolf Spemann werd in deze brief nog niet genoemd.
Kippenberg wist dat Spemann op een uitgave van Der Flachsacker aasde, omdat die bij hem had aangedrongen om een gemeenschappelijke Streuvelscampagne op te zetten in de Duitse pers. Dit blijkt uit de brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels van 11 maart 1935. Nauwelijks vijf dagen later schrijft Kippenberg aan Streuvels in het Nederlands dat hij vasthoudt aan zijn voornemen om zelf een nieuwe, verbeterde vertaling van het werk uit te geven. Spemann kon zijn Vlaschaard-droom opbergen. Het contract van december 1915 bleef onherroepelijk in Leipzig liggen en de nieuwe uitgave van Der Flachsacker werd uitgegeven door Insel Verlag. H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 296-297; briefwisseling Streuvels-Kippenberg in Letterenhuis, K 423/B1 en GSAW
[5]
Halverwege 1942 was de kogel door de kerk. Op 17 augustus 1942 schreef Adolf Spemann aan Streuvels verheugd dat Kippenberg de toestemming had gegeven om Der Flachsacker op te nemen in een tweedelige Streuvelsuitgave. Spemann wou een compleet nieuwe vertaling van De vlaschaard omdat die van Peter Mertens zijns inziens vanuit Duits standpunt niet voldeed. Hij had daarvoor Anna Valeton aangesproken en haar bovendien opgezocht om de samenstelling van de beide Streuvelsbanden te bespreken. De tweedelige publicatie zou in een mooi, edel Latijnschrift gedrukt worden, niet in de Fraktur (cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 18 september 1942).
Pas op 3 augustus 1949 zal Anton Kippenberg de rechten op De vlaschaard afstaan, op voorwaarde dat Adolf Spemann niet vertaler Peter Mertens, maar vertaalster Anna Valeton zou aanduiden. Cf. het contract tussen Stijn Streuvels en Adolf Spemann d.d. 3 augustus 1949 en de brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 3 augustus 1949. H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 478-480.
Toch zou de verzamelde uitgave Ausgewählte Werke nog een tijd op zich laten wachten. Stuttgart was met zijn Daimler-Benzfabrieken een begeerd doelwit voor de geallieerden. In de strijd om het Ruhrgebied van 5 maart tot 14 juli 1943 voerden de geallieerden tussen de vijfhonderd en duizend vluchten uit tot boven Stuttgart. In de nacht van 11 maart 1943 werd Spemanns huis zwaar getroffen en hij had zijn leven uitsluitend te danken aan het feit dat hij met een tijgersprong de schuilkelder had bereikt. Bij de aanval van 24 juli tot 18 november 1943 op het noordelijk gelegen Hamburg kreeg het zuidelijk gelegen Stuttgart het nog eens hard te verduren. Daarbij werd vooral het stadscentrum zwaar getroffen. Bovendien werd de toevoer van papier afgesneden, zodat talloze uitgeverijen over de kop gingen. Toch zou Spemann de zaak blijven bagatelliseren tot in de herfst van 1943. De 'area bombing' trof Stuttgart in de nacht van 7 op 8 oktober. Het staande zetsel van Streuvels' Ausgewählte Werke in zwei Bänden werd vernietigd. Tijdens de slag om Berlijn tussen 18 november 1943 en 31 maart 1944 werd Stuttgart opnieuw hevig gebombardeerd. Tijdens het bombardement van 25 juli 1944 verloor Spemann zijn beide dochters, zijn huis en weer eens Streuvels' inmiddels gedrukte Ausgewählte Werke (ongeveer 4500 stuks). H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 478-480.
[6]
Cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 2 maart 1942.
