Den 7.12.1938
Herrn D[okto]r Stijn StreuvelsIngoyghem
bei Kortrijk
Hochverehrter Herr Streuvels!
Über Ihre reizende Karte vom 28. November, mit der Sie Kurt Kluges "Kortüm"-Buch willkommen heißen, habe ich mich sehr gefreut[1] und ich werde sie Herrn Kluge zugänglich machen, denn er wird sich sicherlich darüber ebenfalls freuen. Ein kleines Weihnachtspaketchen mit Büchern wird demnächst noch an Sie abgehen, und ich bitte, diesen ebenfalls einen freundlichen Empfang zu bereiten.[2]
Nunmehr habe ich auch "Levensbloesem" in der Übersetzung von Frau Valeton ganz durchgelesen[3] und beglückwünsche Sie zu diesem bedeutenden Werk, das meiner Überzeugung nach Ihr Lebenwerk um ein besonders gewichtiges Stück vermehrt und das auch in Deutschland sicherlich beträchtliches Aufsehen erregen wird. Das Problem des begabten Mädchens aus armen Kreisen ist an keine Zeit oder Epoche gebunden und wird immer interessieren. Nur die Formen, unter denen sich der Zusammenstoß mit dieser Welt vollzieht, sind jedesmal wieder andere. Godelieve ist ein ganz bezauberndes Menschenkind, und hier ist Ihnen eine Ihrer schönsten Gestalten gelungen. Nicht ganz befriedigt hat mich, daß Lieveke [2]mit all ihrem Streben letzten Endes nicht aus inneren Gründen, sondern eigentlich durch unglückselige Zufälle, nämlich besonders durch den von ihrem Bruder begangenen Mord, gezwungen wird, ihrer Laufbahn zu entsagen und wieder in das heimatliche Dorf zurückzukehren. Da das ganze Werk mit einer so vollkommenen psychologischen Logik durchkonstruiert ist, wirkt diese Wendung nicht unbedingt überzeugend, ja man hat beinahe das Gefühl, daß der Dichter diesen Zwischenfall sozusagen provoziert, um dem Mädchen Lieveke zu zeigen, wo sie eigentlich hingehört. Aber ich kann mir nicht helfen, Lieveke tut mir leid, und ich hätte ihr doch ein etwas besseres Los oder zum mindesten einen ganz und gar prächtigen Mann gewünscht statt eines so problematischen Burschen, von dem sie vermutlich noch problematischere Kinder bekommen wird.[4]
Ich schicke Ihnen nun heute das Manuskript von Frau Valeton mit der Bitte, es durchzusehen. Ich muß offen gestehen, daß ich dieses Mal von meinem Standpunkt als deutscher Leser mit Frau Valetons Leistung nicht so zufrieden bin wie bisher: die Übersetzung ist oft etwas unbeholfen und liest sich nicht sehr angenehm. Sie muß also unbedingt sprachlich bei mir im Hause noch überarbeitet werden. Zunächst aber ist es notwendig, daß Sie selbst einmal prüfen, ob sie Ihre Absichten immer richtig wiedergegeben hat.
Auch dieses Werk ist für unsere deutschen Leser sehr breit, und ich wäre Ihnen ebenso wie bei der "Großen Brücke" sehr dankbar, wenn Sie es für die deutsche Ausgabe kürzen würden. Ich wage allerdings kaum, auszusprechen, daß erst eine Kürzung um etwa 30 % den gleichen Umfang wie die "Große Brücke" ergeben würde. Das wären also tatsächlich etwa 10 Zeilen auf jeder Seite des Manu[3]skripts. Aber ich spreche es immerhin einmal aus, denn niemand hindert Sie, Nein zu sagen. Ich lege die Sache wie immer vertrauensvoll in Ihre Hand und bitte, dabei zu berücksichtigen, daß ich natürlich alles tun möchte, um Ihnen in Deutschland möglichst viele Leser zuzuführen. Wenn Ihnen die Vornahme der Kürzungen in dem Valetonschen Manuskript zu unbequem ist, bitte ich Sie, ein flämisches Exemplar zu kürzen und dann an mich zu schicken; dann wird diese Kürzung in das deutsche Manuskript übertragen.[5]
Immer noch bin ich daran, einen guten Titel für "Groeikracht" und "Zomerland" zu finden, und ich hoffe, Ihnen bald darüber Vorschläge machen zu können.[6] Ebenso müssen wir einen guten deutschen Titel für "Levensbloesem" ausfindig machen.
Vor einigen Wochen fand ein großes deutsches Dichtertreffen in Weimar statt, von dem Ihnen vielleicht bereits berichtet worden ist. Etwa 250 deutsche Schriftsteller, darunter die besten Namen, waren dort in der Stadt Goethes und Schillers versammelt und auch bei einer schönen Abendveranstaltung zusammen mit Herrn D[okto]r Goebbels. Auch ich habe an dieser wirklich schönen Sache teilgenommen. Da Felix Timmermans, der gerade auf einer Vortragstournée durch Deutschland fuhr, als Gast eingeladen war, habe ich es unendlich bedauert, Sie, lieber Herr Streuvels, nicht in diesem wirklich schönen Kreise sehen zu dürfen, und ich wurde denn auch von allen Seiten nach Ihnen gefragt. Mehrere Abende nach einander [4]ging es in den kleinen gemütlichen Wirtschaften von Weimar, wo auch einst Goethe gesessen haben mag, äußerst animiert und lustig zu, und die ganze geistige Welt Deutschlands war höchlichst vergnügt. Einige der anwesenden Dichter haben nachher sehr hübsche Berichte geschrieben, die in einem Heft vereinigt worden sind, das ich heute bestellt habe, um es Ihnen dann noch zu senden.
Ich hoffe, es geht Ihnen gut, und grüße Sie herzlich in alter Verehrung
als Ihr ergebener
(handtekening Adolf Spemann)
(handtekening Adolf Spemann)
Das Dichtertreffen wird im Herbst 1939 wiederholt werden.
Annotations
[1]
Titelbeschrijving: Kurt Kluge, Der Herr Kortüm. Roman. Stuttgart, J. Engelhorns Nachf., 1938.
[2]
Bij Spemanns brief aan Streuvels van 17 december 1938 vonden we een nota van Engelhorn Verlag met de vermelding: WEIHNACHTEN 1938
Dem Hause Streuvels-Lateur sendet die herzlichsten Weihnachtswünsche
Adolf Spemann
ges[andt] 14.12.1938:
Streuvels, Brücke in Ganzleder
Dem Hause Streuvels-Lateur sendet die herzlichsten Weihnachtswünsche
Adolf Spemann
ges[andt] 14.12.1938:
- Bremen, Berg
- v. Hoerner, Baum
- Volkstum u. Reich
- Wallquist, Lappendoktor
- Götz, Brüder
Streuvels, Brücke in Ganzleder
Titelbeschrijvingen:
- Carl von Bremen, Der deutsche Berg im Osten, ein volksdeutscher Roman. Stuttgart, A. Spemann, s.d. [1938].
- Herbert von Hoerner, Der grosse Baum: Erzählung. Leinfelden bei Stuttgart, Engelhornverl. Adolf Spemann, 1938.
- Franz Kerber (Hrsg.), Volkstum und Reich: ein Buch vom Oberrhein. Stuttgart, J. Engelhorns nachf., 1938, 223 S. Jahrbuch der Stadt Freiburg im Breisgau, 2.
- Einar Wallquist, Der Lappendoktor. Stuttgart, J. Engelhorns Nachf., 1938. Lebendige Welt. Erzählungen, Bekenntnisse, Berichte.
- Karl Götz, Brüder über dem Meer. Schicksale und Begegnungen. Stuttgart, J. Engelhorns Nachf., 1938. Lebendige Welt. Erlebnisbücher und Tatsachenromane.
[3]
Met het contract dat op 23 december 1937 tussen Stijn Streuvels en Engelhorn Verlag werd afgesloten, had Streuvels het alleenrecht aan de Stuttgarter uitgeverij gegeven om Levensbloesem in het Duits te vertalen.
[4]
Levensbloesem speelt zich af op een dorp in het zuiden van Streuvelsland. Op het afgelegen gehucht De Leegemeersch woont een bevolkingsgroep, die om haar losse en brutale zeden door de deftige burgers verafschuwd en gemeden wordt. Maar één van de bewoners, Lieveke Glabeke, lijkt onder de invloed van haar moeder beter dan de anderen. Bij haar vader zijn de verdorven neigingen van een zwervende voorouder ingeboren. Haar moeder daarentegen, een dochter van eenvoudige en rechtgeaarde mensen, is in haar jeugd dienstmeisje geweest bij een notaris. Lieveke, dat zeer begaafd is, schijnt geroepen om haar erfelijke belasting te overwinnen. Met de hulp van het Fonds voor Meestbegaafden kan zij studeren en het diploma van regentes behalen. Door de tussenkomst van de inspecteur krijgt ze de kans om drie dagen per week naar de universiteit te gaan. Intussen is zij bevriend geraakt met Josephine, de dochter van de notaris, en samen spannen zij zich in om op de gemeente enkele culturele activiteiten op touw te zetten. Zo maakt zij kennis met Robert, Josephines broer, die weldra verliefd op haar wordt. Wanneer Lieveke na een wandeling in het park met Robert thuis komt, ligt Robbetje, een onwettig kind van haar zuster, in haar bed. Zij zoent de kleine jongen en daarop begint hij haar zelf te strelen en te grabbelen. De notaris berispt zijn zoon: Gij vergeet de familie, de afkomst! Lieveke vreest dat hun liefde op een ontgoocheling zal uitlopen en breekt af met Robert. Om afstand te scheppen, aanvaardt zij een betrekking in een lyceum in de stad. Maar als de ouders van haar leerlingen vernemen dat zij uit De Leegemeersch komt, aanvaarden zij niet dat zij op de school zou blijven. Gelukkig vindt zij een andere betrekking dichter bij huis en zo woont ze weer bij haar ouders in. Fiel, een buurjongen met een hazelip en een spraakgebrek, betoont haar zijn genegenheid en dat helpt haar zich met haar lot te verzoenen. Toch wordt zij opnieuw teleurgesteld, dit keer door haar broer, die een moord begaat. Dat maakt haar onmogelijk in het instituut waar zij tewerkgesteld is. Voortaan vlucht zij de mensen. Fiel voelt zich een beter mens worden als hij bij haar is en wil met haar trouwen. Lieveke schikt zich naar de omstandigheden en zo komt het tot een huwelijk. De pastoor die Fiel en Lieveke trouwt, troost haar met de volgende wijsheid: Gij hebt een lange omweg gemaakt en veel doorgesparteld om te komen waar ge zijn moest. Niemand op de wereld kan ooit volbrengen 't geen hij voorgenomen heeft te verwezenlijken.' Maar hij voegt er een bemoediging aan toe: 't Geen u zelf ontzegd werd, zullen of zal één uwer kinderen later kunnen volbrengen. A. Demedts, Stijn Streuvels. Een terugblik op leven en werk, p. 285-287.
[5]
Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om den Gang der Erzählung te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet.
Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur, d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946).
De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst.
Op 13 maart 1948 liet Spemann weten dat Anna Valeton opnieuw op het toneel was verschenen. Zij had haar advocaat een bitsige brief laten schrijven, waarin ze de wens uitdrukte haar eigen vertaling van Levensbloesem te zien verschijnen. Dit was volgens Spemann een verlangen dat men maar moeilijk naast zich neer kon leggen, omdat de vertaler toch enige morele rechten kon laten gelden. Hij stelde voor om de gulden middenweg kiezen door in Duitsland de vertaling van Valeton, in Oostenrijk die van Kövari te laten verschijnen. In zijn brief van 30 maart 1948 vond Streuvels de hele situatie zo verward dat hij besloot alles op zijn beloop te laten.
Van de Kövari-vertaling van Levensbloesem, getiteld Des Lebens Blütezeit, is in 1949 bij Wiener Volksbuchverlag een keurige uitgave verschenen, gedrukt op een degelijke papierkwaliteit, en typografisch uitstekend verzorgd, met een evenwichtige lay-out. Het boek bevat geen verluchtingen en wordt enkel versierd met een eenvoudige, maar volgens Kövari 'prachtige prent' van de hand van Bruno Schwatzek: Seevie, de Binder, met zijn lange, haveloze jas, zijn oude hoed en schoenen, een beetje te korte broek, met zijn schalmei en zijn ransel op de rug. Eén jaar later zou Engelhorn Verlag met een titeluitgave van de vertaling van Kövari, weliswaar voorzien van een nieuwe bandtekening van Hela Seewald, de Duitse markt bevoorraden. Valeton eiste haar eigen vertaling op en dat is vermoedelijk ook één van de redenen waarom dit manuscript nergens nog te bespeuren is.
[6]
In zijn brief aan Streuvels van 17 december 1938 stelt Spemann voor om beide novellen tot één verhaal te bundelen onder de titel 'Über allem die ewige Sonne'.
In 1939 werd de geplande 'kleine roman' met vertalingen van enkele verhalen uit Zomerland gepubliceerd: Das heisse Leben.
