2 September, '53
Aan den Heer Pierre DelbaereKORTRIJK
D/333/PL.
Mijnheer,
De toon en de inhoud van Uw brief van 27/8/53[1] wekt bij mij 't vermoeden dat Gij de overeenkomsten die bestaan tusschen Zonnewende en mij, voor 't geen onze uitgaven betreft, slecht moet gelezen hebben of onvoldoende op de hoogte zijt der zaken.
Het is U wellicht niet bekend dat ik "Zonnewende" heb helpen stichten en het peterschap opeisch van den naam der firma.[2] Toen ik echter ondervonden heb welken loop de zaken er namen, heb ik mijne aandeelen laten uitbetalen en ben er uit getrokken. Mijnheer Jozef Delbaere voerde er het beheer als dilettant, hield er eigenaardige princiepen op na en bezat ten hoogste de bevoegdheid om geboorte- en -eerstecommunie-santjes te verkoopen. Hij had verder onder zijn personeel niemand die een vakkundige opleiding genoten had of maar een inlichting aan de kliënteel kon verschaffen. Als er dan nog een flink element in den winkel was, liet hij ze vertrekken omdat zij 100 fr[ank] opslag vroegen. Hoe de opeenvolgende directeuren in Zonnewende hebben huisgehouden, daar valt eene kroniek over te schrijven. Aan de heerschende "orde" in de zaak zult U dit wel zelf gewaarworden. Zonnewende mag intusschen den Hemel dankwijten dat ze, beschermd door een hoogere macht, tot nu bevrijd gebleven is van een inval der fiscale controle. Want dàt zou een desastre kunnen worden.
Maar dat zijn mijn zaken niet. Ik wil het alleen hebben over Uw insinuatie als zouden de overeenkomsten niet nageleefd geworden zijn. Daarover wil ik U het volgende vertellen:
Het is U wellicht niet bekend dat ik "Zonnewende" heb helpen stichten en het peterschap opeisch van den naam der firma.[2] Toen ik echter ondervonden heb welken loop de zaken er namen, heb ik mijne aandeelen laten uitbetalen en ben er uit getrokken. Mijnheer Jozef Delbaere voerde er het beheer als dilettant, hield er eigenaardige princiepen op na en bezat ten hoogste de bevoegdheid om geboorte- en -eerstecommunie-santjes te verkoopen. Hij had verder onder zijn personeel niemand die een vakkundige opleiding genoten had of maar een inlichting aan de kliënteel kon verschaffen. Als er dan nog een flink element in den winkel was, liet hij ze vertrekken omdat zij 100 fr[ank] opslag vroegen. Hoe de opeenvolgende directeuren in Zonnewende hebben huisgehouden, daar valt eene kroniek over te schrijven. Aan de heerschende "orde" in de zaak zult U dit wel zelf gewaarworden. Zonnewende mag intusschen den Hemel dankwijten dat ze, beschermd door een hoogere macht, tot nu bevrijd gebleven is van een inval der fiscale controle. Want dàt zou een desastre kunnen worden.
Maar dat zijn mijn zaken niet. Ik wil het alleen hebben over Uw insinuatie als zouden de overeenkomsten niet nageleefd geworden zijn. Daarover wil ik U het volgende vertellen:
De eerste uitgaaf der Verzamelde Werken in twee deelen (de zoogenaamde Jubileum-editie) van 1941, werd op 10.000 ex[em]pl[aren] getrokken.
Een tweede uitgaaf van hetzelfde werk, werd zwart uitgegeven, omdat de firma Lannoo van Tielt, die auteursrechten te verleenen had, slechts vergunning verleend had voor één enkele uitgaaf. Dàt was in den goeden tijd en beide edities werden op enkele jaren uitverkocht, met een schoone winst voor "Zonnewende" nietwaar.
De zaak scheen Zonnewende zoo gunstig dat de directeur Cordie, tegen mijn wensch en begeerte in, is blijven aandringen om een nieuwe uitgaaf van de "Verzamelde Werken" in twee deelen uit te geven. Ditmaal met een andere keus van den inhoud. Dezen keer met eene oplaag van slechts 2.500 ex[em]pl[aren] Daarmede is flink gewerkt geworden - en wèl door mijn persoonlijke tusschenkomst met eene reeks lezingen en voordrachten, voornamelijk in Limburg.
De reden nu waarom ik niet gesteld was op die nieuwe uitgaaf bestond hierin, omdat er toen reeds gepland werd eene uitgaaf der Volledige Werken uit te geven in twaalf deelen.
Indien Gij art[ikel] IX van het contract der Verzamelde Werken volledig wilt lezen, ziet Gij dat er een clausule in voorkomt:
"De in [exempl]ar[en] IX. vermelde verbintenis slaat niet op het herdrukken van ieder werk afzonderlijk in zijn oorspronkelijken vorm."[3]
Voor iemand met vakkennis wilt dit duidelijk zeggen dat er werken die in de Verzamelde Werken voorkomen, ook afzonderlijk mogen herdrukt worden, gelijk toen het geval was met de loopende uitgaaf bij Lannoo van de uitgaaf onder naam van "Lijsternestreeks".[4]
Nu wilde ik U vragen: of de winst door Zonnewende geboekt door het succes der twee eerste uitgaven der Verzamelde Werken niet opweegt tegen het zoogezegd verlies van de onverkochte ex[em]pl[aren] der laatste uitgaaf?
En voor 't geen betreft: het schadelijke door de nieuwe uitgaaf der "Volle[2]dige Werken["] aan de uitgaaf der Verzamelde werken toegebracht?
HEULE - op 20.000 ex[em]pl[aren] getrokken! en zoogoed als uitverkocht - een succes waarover Zonnewende zich niet zal te klagen hebben? Hewel, dat boek Heule komt niet eens voor en wordt niet opgenomen in de 12 deelen der Voll[edige Werken]
BEROERING OVER HET DORP - Oplaag 5000 ex[em]pl[aren] in 1951 mij als overblijvende voorraad medegedeeld: 646 ex[em]pl[aren] Die BEROERING is nog niet eens in de Voll[edige Werken] verschenen en zal nog wel een heelen tijd duren eer dat boek aan de beurt komt.
Wàt is er dan voor Zonnewende schadelijk geweest, of wèlke verbintenissen werden niet nageleefd?
Een tweede uitgaaf van hetzelfde werk, werd zwart uitgegeven, omdat de firma Lannoo van Tielt, die auteursrechten te verleenen had, slechts vergunning verleend had voor één enkele uitgaaf. Dàt was in den goeden tijd en beide edities werden op enkele jaren uitverkocht, met een schoone winst voor "Zonnewende" nietwaar.
De zaak scheen Zonnewende zoo gunstig dat de directeur Cordie, tegen mijn wensch en begeerte in, is blijven aandringen om een nieuwe uitgaaf van de "Verzamelde Werken" in twee deelen uit te geven. Ditmaal met een andere keus van den inhoud. Dezen keer met eene oplaag van slechts 2.500 ex[em]pl[aren] Daarmede is flink gewerkt geworden - en wèl door mijn persoonlijke tusschenkomst met eene reeks lezingen en voordrachten, voornamelijk in Limburg.
De reden nu waarom ik niet gesteld was op die nieuwe uitgaaf bestond hierin, omdat er toen reeds gepland werd eene uitgaaf der Volledige Werken uit te geven in twaalf deelen.
Indien Gij art[ikel] IX van het contract der Verzamelde Werken volledig wilt lezen, ziet Gij dat er een clausule in voorkomt:
"De in [exempl]ar[en] IX. vermelde verbintenis slaat niet op het herdrukken van ieder werk afzonderlijk in zijn oorspronkelijken vorm."[3]
Voor iemand met vakkennis wilt dit duidelijk zeggen dat er werken die in de Verzamelde Werken voorkomen, ook afzonderlijk mogen herdrukt worden, gelijk toen het geval was met de loopende uitgaaf bij Lannoo van de uitgaaf onder naam van "Lijsternestreeks".[4]
Nu wilde ik U vragen: of de winst door Zonnewende geboekt door het succes der twee eerste uitgaven der Verzamelde Werken niet opweegt tegen het zoogezegd verlies van de onverkochte ex[em]pl[aren] der laatste uitgaaf?
En voor 't geen betreft: het schadelijke door de nieuwe uitgaaf der "Volle[2]dige Werken["] aan de uitgaaf der Verzamelde werken toegebracht?
HEULE - op 20.000 ex[em]pl[aren] getrokken! en zoogoed als uitverkocht - een succes waarover Zonnewende zich niet zal te klagen hebben? Hewel, dat boek Heule komt niet eens voor en wordt niet opgenomen in de 12 deelen der Voll[edige Werken]
BEROERING OVER HET DORP - Oplaag 5000 ex[em]pl[aren] in 1951 mij als overblijvende voorraad medegedeeld: 646 ex[em]pl[aren] Die BEROERING is nog niet eens in de Voll[edige Werken] verschenen en zal nog wel een heelen tijd duren eer dat boek aan de beurt komt.
Wàt is er dan voor Zonnewende schadelijk geweest, of wèlke verbintenissen werden niet nageleefd?
Nu over die uitgaaf der Volledige Werken zelf.
- Door de firma L[odewijk Jacobus] Veen te Amsterdam
- " Standaard-boekhandel, Antwerpen
- " " Lannoo te Tielt
Alle drie belanghebbbende firma's in de auteursrechten mijner werken - voor 't geen de lopende uitgaven betrof, hebben schriftelijk afstand gedaan van hun rechten en vergunning verleend aan mij, om met voorkeur aan de firma Zonnewende, te besluiten tot een totum-uitgave mijner Volledige Werken in twaalf deelen, onder voorwaarde dat ieder der twaalf deelen drie werken in één volume zouden bevatten en aan een minimum van 150 fr[ank] in den handel zouden komen. Dit om geen schade te doen aan de loopende uitgaven.[5]
Als nu het aanbod gedaan werd waarvoor Zonnewende het voorrecht verkregen had, weigerde de heer Jozef Delbaere de zaak te ondernemen.
Daarop heeft de heer Cordie - de directeur van Zonnewende, om die - en vermoedelijk om nog andere redenen - Zonnewende verlaten en de uitgaaf der Volledige Werken op zich genomen in de uitgeverij 't Leieschip.
Dàt is de historiek der gebeurtenis en indien de schriftelijke bescheiden in Uw dossier moesten ontbreken of zoek geraakt zijn (gelijk zooveel andere documenten in het archief van Zonnewende!) dan kunt Gij die bij mij thuis komen inkijken.
Als nu het aanbod gedaan werd waarvoor Zonnewende het voorrecht verkregen had, weigerde de heer Jozef Delbaere de zaak te ondernemen.
Daarop heeft de heer Cordie - de directeur van Zonnewende, om die - en vermoedelijk om nog andere redenen - Zonnewende verlaten en de uitgaaf der Volledige Werken op zich genomen in de uitgeverij 't Leieschip.
Dàt is de historiek der gebeurtenis en indien de schriftelijke bescheiden in Uw dossier moesten ontbreken of zoek geraakt zijn (gelijk zooveel andere documenten in het archief van Zonnewende!) dan kunt Gij die bij mij thuis komen inkijken.
En als ik nu eens mijn bezwaren mocht naar voren brengen waarin Zonnewende tegenover mij in gebreke gebleven is.
Elke uitgever is moreel verplicht zijn beste krachten te wijden om een hem toevertrouwde uitgaaf te behartigen en alle middelen aan te wenden om zijn boeken op de markt te brengen. Welnu: als hij zijn voorraad in plano vellen op zolder of in den kelder opgestapeld laat liggen, wordt dit een geldige reden voor contractbreuk.
Van het boek HEULE waren 1000 e[xemplaren] plano zoek geraakt en in de drukkerij blijven liggen en bij toeval opgediept nadat het boek sedert hoeveel tijd als "uitverkocht" versleten werd! (Zie Uw brief van 30/1/52)[6]
Het is mij met geen enkelen uitgever voorgekomen dat ik zelf herhaaldelijk heb moeten aandringen om een staat van voorraad en van verkoop te krijgen. De laatst medegedeelde opgave - en onvolledig - dateert van[ ]Maart '51. En hoe" die opgaven samengesteld zijn! o[nder andere] om mij te melden dat er door overmaat van orde - in de boekhouding mij 103 stel der Verzamelde Werken te veel als verkocht werden uitgekeerd, met verzoek de vergissing te willen goedmaken door de som van 2.128.50 fr[ank] terug te betalen. Hetgeen ik dan ook heel braaf heb gedaan. (Zie brief van 19 Maart, 1951)[7]
En wat dunkt U er van als de directeur mij zelf moet vragen hoe het gesteld is met den voorraad en de uitbetaling van honorar[ium] voor de fransche vertalingen. Waarvan de vorige directeur mij per brief meldt dat ze uitverkocht zijn, als er nu nog - na zooveel tijd - e[xemplaren] verkocht worden van Le Champ de Lin, Sous le Ciel de Flandre en Le Déclin du Waterhoek!
[3]
Elke uitgever is moreel verplicht zijn beste krachten te wijden om een hem toevertrouwde uitgaaf te behartigen en alle middelen aan te wenden om zijn boeken op de markt te brengen. Welnu: als hij zijn voorraad in plano vellen op zolder of in den kelder opgestapeld laat liggen, wordt dit een geldige reden voor contractbreuk.
Van het boek HEULE waren 1000 e[xemplaren] plano zoek geraakt en in de drukkerij blijven liggen en bij toeval opgediept nadat het boek sedert hoeveel tijd als "uitverkocht" versleten werd! (Zie Uw brief van 30/1/52)[6]
Het is mij met geen enkelen uitgever voorgekomen dat ik zelf herhaaldelijk heb moeten aandringen om een staat van voorraad en van verkoop te krijgen. De laatst medegedeelde opgave - en onvolledig - dateert van[ ]Maart '51. En hoe" die opgaven samengesteld zijn! o[nder andere] om mij te melden dat er door overmaat van orde - in de boekhouding mij 103 stel der Verzamelde Werken te veel als verkocht werden uitgekeerd, met verzoek de vergissing te willen goedmaken door de som van 2.128.50 fr[ank] terug te betalen. Hetgeen ik dan ook heel braaf heb gedaan. (Zie brief van 19 Maart, 1951)[7]
En wat dunkt U er van als de directeur mij zelf moet vragen hoe het gesteld is met den voorraad en de uitbetaling van honorar[ium] voor de fransche vertalingen. Waarvan de vorige directeur mij per brief meldt dat ze uitverkocht zijn, als er nu nog - na zooveel tijd - e[xemplaren] verkocht worden van Le Champ de Lin, Sous le Ciel de Flandre en Le Déclin du Waterhoek!
Bij brief van 30/1/52[8] werd mij de toelating gevraagd den verkoopprijs van het boek HEULE van 68 fr[ank] op 75 fr[ank] te brengen. Dus een verhooging van prijs. Waartoe ik dan ook gereedelijk de toelating gegeven heb.
Het is U dus bekend dat er een clausule in de contracten voorkomt waarin vermeld wordt dat:
"deze prijs mag niet gewijzigd worden tenzij na overleg en met toestemming van beide partijen".[9]
Nu Gij verklaart U verplicht te voelen om[ ]de "vele overblijvende boeken tegen zeer lagen prijs af te zetten" zult Gij willen inzien dat ik zelf ook daarin een woord heb in te brengen, en ik U hiermede verklaar mij te verzetten tegen elke verlaging van prijs van om 't even welk boek van mij door Zonnewende uitgegeven.
Het is U dus bekend dat er een clausule in de contracten voorkomt waarin vermeld wordt dat:
"deze prijs mag niet gewijzigd worden tenzij na overleg en met toestemming van beide partijen".[9]
Nu Gij verklaart U verplicht te voelen om[ ]de "vele overblijvende boeken tegen zeer lagen prijs af te zetten" zult Gij willen inzien dat ik zelf ook daarin een woord heb in te brengen, en ik U hiermede verklaar mij te verzetten tegen elke verlaging van prijs van om 't even welk boek van mij door Zonnewende uitgegeven.
Nu Gij zelf de zaken der uitgeverij "Zonnewende" in handen genomen hebt, wensch ik U voor den bloei der onderneming, een flinke directeur die de zaak zou behartigen als voor zijn eigen profijt, en een bediening op de hoogte van het vak.
Met Hoogachting gegroet
Annotations
[1]
Cf. brief van Pieter Delbaere aan Stijn Streuvels van 27 augustus 1953.
[2]
Pas tijdens de Tweede Wereldoorlog ging Zonnewende ook zelf uitgeven, maar het beperkte zich niet enkel tot het drukken van werken als De maanden en Prutske (1941) en Stijn Streuvels' Werken in twee delen (1941), ook Franse vertalingen van Vlaamse werken behoorden tot het literaire fonds van de uitgeverij (o.a. Le champ de lin, Le déclin du Waterhoek, beide in 1943). Na de oorlog verschenen bij Zonnewende nog meer werken van Streuvels, o.a. Beroering over het dorp (1948), Verzamelde Werken in twee delen (1948). In 1961 werd Zonnewende overgenomen door de Standaard Boekhandel. Ludo Simons, Het boek in Vlaanderen sinds 1800. Een cultuurgeschiedenis., p. 391
[3]
Artikel 9 van het contract voor de Verzamelde Werken, d.d. 24 oktober 1948, luidt: De auteur verbndt zich geen werk bij een andere uitgever te laten verschijnen met het geheel of gedeeltelijk dezelfde inhoud als het door dit contract bedoelde, of iets dat de verkoop ervan zou kunnen hinderen of bemoeilijken. De in ART. IX vermelde verbintenis slaat niet op het herdrukken van ieder werk afzonderlijk in zijn oorspronkelijken vorm.
[4]
De Lijsternestreeks werd in Vlaanderen uitgegeven door de Tieltse uitgeverij Lannoo in co-productie met de N.V. Standaard Boekhandel te Antwerpen. Aanvankelijk waren 26 delen aangekondigd, maar uiteindelijk kwamen maar 10 delen van de pers. In Nederland werd de reeks door de uitgeverij L.J. Veen onder eigen uitgeversadres op de markt gebracht. P. Thiers, Oog in oog met Streuvels, p. 49
[5]
Artikel V van het contract voor de Verzamelde Werken, d.d. 24 oktober 1948, luidt: De verkoopprijs van de twee boekdelen samen wordt vastgesteld op twee honderd vijf en negentig frank, waarvan 65 Fr. voor de banden berekend.
[6]
Cf. brief van Zonnewende aan Stijn Streuvels van 30 januari 1952.
[7]
Cf. brief van Zonnewende aan Stijn Streuvels van 19 maart 1951.
[8]
Cf. brief van Zonnewende aan Stijn Streuvels van 30 januari 1952.
[9]
Deze clausule wordt vermeld in artikel 5 van de contracten die met Zonnewende werden afgesloten.
