Den 23.12.1937
Herrn D[okto]r Stijn StreuvelsIngoyghem
Hochverehrter Herr Streuvels!
Frau Valeton hat mir jetzt eine ausführliche Inhaltsangabe von "Levensbloesem" geschickt und mir die Charakteristik auf dem Schutzumschlag des Buches selbst übersetzt.[1] Frau Valeton selber ist außerordentlich begeistert, und nach ihrer ausführlichen Schilderung freue ich mich, auch dieses Buch erwerben und in Deutschland bringen zu können. Ich übersende Ihnen der Einfachheit halber anbei einen Vertrag in doppelter Ausfertigung und bin Ihnen dankbar, wenn Sie ihn unterzeichnet an mich zurückschicken.[2] Nur ist inzwischen in Deutschland die Urkundensteuer eingeführt worden, wonach auch ein Verlagsvertrag versteuert werden muß. Diese Steuer trägt mein Verlag selber, und ich bitte Sie daher, zunächst noch einmal beide Ausfertigungen des Vertrags mit Ihrer Unterschrift an mich zurückzusenden; ich werde dann hier die Steuer bezahlen und ein mit Stempelmarke versehenes Stück an Sie zurücksenden.[3]
Frau Valeton ist begeistert von dem Gedanken, dieses Werk zu übersetzen, und will es sofort in Angriff nehmen. Als Ablieferungstermin habe ich ihr November 1938 gestellt. Sie glaubt, dies bestimmt leisten zu können, [2]und hat auch die Absicht, Sie, wenn irgend möglich, im Sommer einmal zu besuchen, um sich Ihnen vorzustellen und mit Ihnen über schwierige Einzelheiten zu sprechen und um die Erlaubnis zu einigen Kürzungen zu bitten. Ich bin sehr glücklich, auch dieses weitere große Stück unserer Streuvels-Ausgabe beifügen zu können und auf diese Weise auch einmal einen ganz neuen Streuvels in Deutschland vorzulegen.[4]
Mein Plan ist nun folgender: ich möchte in 1938 "Die große Brücke" bringen, und zwar entweder im Spätfrühling oder aber im Frühherbst. Meine zahlreichen Versuche, einen Vorabdruck in einer Zeitung oder Zeitschrift unterzubringen, sind bisher daran gescheitert, daß die Zeitungen immer nach Werken mit stürmischer Handlung in sehr knapper Form suchen und Werke mit starker epischer Breite ablehnen. Die Ablehnung ist aber bisher immer unter gleichzeitiger Beteuerung, daß es sich um ein hochbedeutendes Werk handle, erfolgt, und für die Buchausgabe wurden immer gute Prognosen gestellt. Ich werde also unbedingt noch weitere Versuche machen. An und für sich wäre es günstig, jetzt mit deutschen Buchausgaben von Streuvels eine gewisse Pause, vielleicht bis zum Herbst, zu machen, weil doch in 1937 insgesamt 5 Streuvels-Bücher erschienen sind (drei bei mir, eines im Inselverlag, eines bei Reclam).[5]
Im Jahr 1939 wird ja dann "Levensbloesem" folgen; dann kann man weitere Novellenbände anschließen oder auch eventuell zwischen die Romane hinein geben.
Es wird Sie interessieren, daß die Presse jetzt vollkommen einwandfrei funktioniert: man findet jetzt auch gelegentlich immer wieder den Hinweis, es sei grundverkehrt (wie dies bisher immer geschah), etwa Timmer[3]mans als den Inbegriff und charakteristischsten Hauptvertreter der flämischen Dichtung hinzustellen. Ich möchte wirklich nichts gegen Timmermans sagen, aber diese Last wäre nun doch für seine Schultern etwas zu schwer! Ich habe mich auch schwer gehütet, nur das Geringste gegen Timmermans irgendwie öffentlich oder heimlich auszusprechen; ich habe mich darauf beschränkt, sehr nachdrücklich darauf hinzuweisen, in welchen Jahren die flämischen Originalausgaben Ihrer Werke erschienen sind - das hat vollkommen genügt.
Damit möchte ich diesen Brief schließen und nur noch die Mitteilung anfügen, daß ich mir erlaubt habe, am 18. Dezember eine eingeschriebene Drucksache an Sie abzusenden, in der Sie das kulturelle Jahrbuch („Alemannen
land”) der Schwarzwaldstadt Freiburg im Breisgau[6]" und drei Ganzlederbände unserer Streuvels-Ausgabe finden werden.[7]
land”) der Schwarzwaldstadt Freiburg im Breisgau[6]" und drei Ganzlederbände unserer Streuvels-Ausgabe finden werden.[7]
Mit herzlichsten Weihnachtsgrüßen für Sie und die ganze Familie Lateur
Ihr Ihnen in aufrichtiger Verehrung ergebener
(Adolf Spemann)
(Adolf Spemann)
Annotations
[1]
Streuvels had Spemann een exemplaar van Levensbloesem geschonken. Omdat Spemann het Nederlands niet helemaal machtig was, zou Anna Valeton dit boek voor hem lezen en vertalen.
[2]
Met het contract dat op 23 december 1937 tussen Stijn Streuvels en Engelhorn Verlag werd afgesloten, gaf Streuvels het alleenrecht aan de Stuttgarter uitgeverij om Levensbloesem in het Duits te vertalen.
[3]
Volgens de stempel van het 'Finanzamt Stuttgart-Süd' op het contract,dat op 28 december 1937 door Streuvels werd ondertekend, werd het belastingspercentage op RM begroot.
[4]
Spemann, die uiteindelijk moest toegeven dat hij er niet in geslaagd was het werk in het Nederlands te lezen, maar enkel de Duitse vertaling van Valeton, feliciteerde Streuvels op 7 december 1938 en prees Levensbloesem als een belangrijk werk dat zeer geschikt was voor een Duitse vertaling. Wel vond hij Valetons vertaling zelf vaak wat onbeholpen en weinig aangenaam om te lezen en hij stelde Streuvels voor het manuscript volledig te herwerken. Voor de volledige bewerking van de Duitse vertaling moest een door Streuvels ingekort Vlaams exemplaar dienst doen.
Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om den Gang der Erzählung te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet.
Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur, d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946).
De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst.
Op 13 maart 1948 liet Spemann weten dat Anna Valeton opnieuw op het toneel was verschenen. Zij had haar advocaat een bitsige brief laten schrijven, waarin ze de wens uitdrukte haar eigen vertaling van Levensbloesem te zien verschijnen. Dit was volgens Spemann een verlangen dat men maar moeilijk naast zich neer kon leggen, omdat de vertaler toch enige morele rechten kon laten gelden. Hij stelde voor om de gulden middenweg kiezen door in Duitsland de vertaling van Valeton, in Oostenrijk die van Kövari te laten verschijnen. In zijn brief van 30 maart 1948 vond Streuvels de hele situatie zo verward dat hij besloot alles op zijn beloop te laten.
Van de Kövari-vertaling van Levensbloesem, getiteld Des Lebens Blütezeit, is in 1949 bij Wiener Volksbuchverlag een keurige uitgave verschenen, gedrukt op een degelijke papierkwaliteit, en typografisch uitstekend verzorgd, met een evenwichtige lay-out. Het boek bevat geen verluchtingen en wordt enkel versierd met een eenvoudige, maar volgens Kövari 'prachtige prent' van de hand van Bruno Schwatzek: Seevie, de Binder, met zijn lange, haveloze jas, zijn oude hoed en schoenen, een beetje te korte broek, met zijn schalmei en zijn ransel op de rug. Eén jaar later zou Engelhorn Verlag met een titeluitgave van de vertaling van Kövari, weliswaar voorzien van een nieuwe bandtekening van Hela Seewald, de Duitse markt bevoorraden. Valeton eiste haar eigen vertaling op en dat is vermoedelijk ook één van de redenen waarom dit manuscript nergens nog te bespeuren is.
[5]
Bij Engelhorn Verlag verschenen in 1937 van Streuvels in Duitse vertaling Kinderseelchen, Frühling en Weihnachtsgeschichten. Insel Verlag bracht een herdruk van Der Flachsacker op de markt. De vertaalde novelle Martje Maertens en de misdadige grafmaker werd in 1937 niet door Engelhorn Verlag maar wel door de uitgeverij Philipp Reclam te Leipzig in boekvorm gepubliceerd.
[6]
Titelbeschrijving: Franz Kerber, Alemannenland: ein Buch von Volkstum und Sendung. Stuttgart, Engelhorn, 1937. Jahrbuch der Stadt Freiburg im Breisgau, 1. Auteursvermelding: Für die Stadt Freiburg im Breisgau hrsg. von Franz Kerber.
[7]
Bij deze brief aan Streuvels vonden we een nota van Engelhorn Verlag, d.d. 18 december 1937, met de vermelding: An Streuvels "mit herzlichen Weihnachtsgrüssen" gesandt:
- 1 Alemannenland
- 1 Frühling, Ganzleder
- 1 Kinderseelch. "
- 1 Weihnachtsgesch. "
