6.4.1947
Ostersonntag
Herrn D[okto]r Stijn StreuvelsOstersonntag
Ingoyghem bei Kortrijk
Het Lijsternest
Gleichzeitig während die erste Amsel in unserem Garten zu singen begann (es ist immer der gleiche Vogel mit der gleichen Melodie jeden Frühling!) flog uns die liebe grüne Lijster ins Haus! Wie sehr hat uns Ihr Brief (3.3.) erfreut![2] Ich bin Ihnen herzlich dankbar für diese ausführliche Nachricht; nichts hätte uns alle mehr beglücken können als die Mitteilung, dass Sie und Ihre Familie sich alle wohlauf befinden und dass Sie nicht belästigt worden sind. Auch hierüber waren nämlich falsche Gerüchte verbreitet, wie dies zu den heutigen aufgeregten Zeiten gehört.
Und Sie haben inzwischen Ihren 75. Geburtstag feiern können![3] Tatsächlich hatte ich nicht daran gedacht, dass Ihr 70. nun bereits wieder über fünf Jahre hinter uns liegt. Nicht ohne Schmunzeln habe ich gelesen, dass Sie diesen Tag im Oktober ganz ruhig in der Familie gefeiert haben; das habe ich nach den Schrecken des Oktobers 1941 gerade Ihrer Familie sehr herzlich gegönnt![4] Und es wird auch mehr nach Ihrem eigenen Herzen gewesen sein.
Mit lebhaftestem Interesse habe ich natürlich alle Einzelheiten über Ihre Werke gelesen. Haben Sie recht herzlichen Dank, dass Sie mir von den Luxusausgaben[5] je ein Freistück zudenken wollen! Ich hoffe recht sehr, dass man bald solche Dinge senden kann. Wie prächtig werden sicherlich die Arbeiten von Saverys sein![6] Ich denke noch mit Genuss an seine Bilder, die während des Krieges einmal hier in Stuttgart auf einer Ausstellung flämischer Künstler zu sehen waren.[7] Er versteht wie kein zweiter den Zauber der flämischen Landschaft einzufangen. Und welches enorme technische Können!
Dass Sie Herrn Kövari Ihr Buch LEVENSBLOESEM angeboten haben, halte ich für eine recht glückliche Idee.[8] Zwar weiss ich nicht, ob Herr Müller nicht selbst auf dieses Werk Wert legt[9], aber andererseits war es bisher immer etwas schwierig, Ihre Werke in Oesterreich zu verkaufen, ebenso wie in Bayern; vielleicht könnte durch LEVENSBLOESEM der Bann gebrochen werden und es käme dann auch den übrigen Büchern zugute, sobald wieder ein Handel mit Oesterreich mögich ist. Dabei ist es dann günstig, wenn der Roman in einem Wiener Verlag erschienen ist. Aber was Herr Kövari über den deutschen Büchermarkt sagt, ist frei erfunden:[10] zwar hat sich enorm vieles verändert, alte Firmen sind verschwunden oder vorläufig verstummt, zahllose neue sind aufgetaucht, von denen man nicht weiss, wie lange sie leben; unser Beruf hat die Eigentümlichkeit, dass die meisten Leute meinen, man brauche ihn nicht zu erlernen, und die Folgen sind dann die normalen eines solchen Irrtums. Nur ist die Lage mit dem Papier überall sehr schwierig, aber das ist nicht nur in Deutschland so. Und allmählich wird auch das wieder besser werden; man muss nur mit viel längeren Zeiträumen rechnen als nach dem ersten Krieg, weil die Zerstörungen so viel schlimmer sind.
Etwas bedauern würde ich es, wenn durch eine in der Schweiz erscheinende Ausgabe der 4 Plaketten[11] eine deutsche Ausgabe unmöglich gemacht würde, denn mein Herz hängt ja nun sehr am "Herrlichen Sonnenlicht" [2]und ich hatte immer vor, später einmal auch MORGENSTOND und De BOOMEN selbst zu übertragen. Wenn Sie also je mit der Arche abschliessen, so wäre es schön, wenn Sie sich eine deutsche Ausgabe vorbehalten würden.[12]
Sobald einmal die flämische Ausgabe der DORPSGEHEIMEN herübergesandt werden kann und auch JANTJE VERDURE, dann kann man sich überlegen, wie man die beiden Bände GESCHICHTEN VOM DORFE und GESCHICHTEN VOM KINDE zusammenstellen kann.[13] Solche einheitlichen Bände wie der Band Weihnachtsgeschichten sind doch sehr schön, ja mir viel lieber als die gemischten Bände. - Ganz herrlich ist, dass Sie mir noch die Wörterbücher verschaffen können und dass auch de Bo wieder gemacht wird.[14] Ich fürchte nur, das wird noch längere Zeit dauern, denn ein solches[ ]Lexikon wird ja dann auch meist ganz neu bearbeitet, da die wissenschaftliche Forschung weiterschreitet. Und auch technisch ist so ein Buch für den Verleger eine grosse Aufgabe. Aber gerade für das Verständnis Ihrer Werke ist de Bo für uns Ausländer unentbehrlich; ich habe darin noch mehr gefunden als in Loquela.[15]
Es wird auch Sie freuen zu hören, dass Ihre beiden besten Übersetzer, nämlich Herr Werner Ackermann und Herr D[okto]r Karl Jacobs, beide gesund und wohlauf sind. Das ist sehr gut, denn damit ist die Sicherheit gegeben, dass künftige Übersetzungen Streuvelsscher Werke wirklich einwandfrei sein werden. Mit Frau Valeton hatte ich bei VLASSCHAARD doch eine rechte Mühe, obwohl ich ihre Qualitäten sehr wohl kenne.[16]
Sind irgendwelche bedeutenden neuen Talente in Flandern aufgetaucht? Das würde mich sehr interessieren. Bei uns in Deutschland wird es wohl noch eine gewisse Zeitlang dauern, bis Neues von Wert sichtbar werden wird. Jedenfalls habe ich noch nichts gesehen, was über den Durchschnitt des Talents, der Begabung hinausreichen würde. Dabei spielen die schwierigen Umstände des täglichen Lebens eine grosse Rolle. Wie soll man schreiben, wenn man kein Zimmer, ja kaum ein Ecke für sich allein hat? Wenn man stundenlang laufen muss, um Brennstoff und Nahrungsmittel zusammenzukratzen? Mozart konnte zwar mitten im Kinderlärm und Familientrubel seine Symphonien und Opern schreiben, aber so etwas kommt nicht alle Tage vor. Das ist insofern kein Unglück, als ja infolge der ungeheuren Bombenschäden zunächst ja vor allem wieder "aufgeforstet" werden muss, das heisst also dass die fehlenden älteren Werke wieder hergestellt werden müssen. Und ich habe das feste Vertrauen, dass der Geist überhaupt nicht umzubringen ist; er lässt sich nur manchmal Zeit...
Bei uns ist alles wohl, wir bestellen den Garten und ich grabe weiter an der Ruine. Von meinem schönen Flügel, auf dem bedeutende Musiker gespielt haben, ist nur noch Brennholz und ein merkwürdiges Dickicht von verrosteten Saiten übrig geblieben. Aber die Musik selbst kann ja nicht vernichtet werden...
Wir grüssen die ganze verehrte Familie herzlichst; bitte bestellen Sie auch den Töchtern auswärts bei Gelegenheit meine Grüsse und Wünsche,
Stets in Verehrung
Ihr
(handtekening Adolf Spemann)
(handtekening Adolf Spemann)
Haben Sie mal gelegentlich eine neue Photo von sich, so würde mich das sehr freuen!
Annotations
[1]
Streuvels werd doctor honoris causa aan de universiteiten van Leuven, Münster en Pretoria.
[2]
Deze brief vonden we niet terug in de geraadpleegde archieven.
[3]
Stijn Streuvels werd op 3 oktober 1946 75 jaar.
[4]
Op 4 oktober 1941 werd Streuvels benoemd tot Doctor honoris causa aan de Universtiteit van Münster. Toen de officiële afvaardiging van de universiteit, onder leiding van de rector in groot ornaat de oorkonde en versierselen van dit doctoraat op het Lijsternest kwam aanbieden, had zij enige moeite te geloven dat Streuvels afwezig was. De rector gaf uiteindelijk aan Dina en Isa lezing van de oorkonde en droop af. L. Schepens, Kroniek van Stijn Streuvels, p. 109.
[5]
D.i. van de luxe-uitgaven van Streuvels' werken die in Duitse vertaling bij Engelhorn Verlag verschenen waren. Spemanns eigen exemplaren waren verloren gegaan tijdens de bombardementen in de loop van de Tweede Wereldoorlog.
[6]
Geen verdere informatie.
[7]
Geen verdere informatie.
[8]
Eind 1936 kwam Spemann voor het eerst in contact met Levensbloesem waaraan Streuvels al sinds 1934 bezig was en dat in 1937 door de Amsterdamse uitgeverij L.J. Veen werd gepubliceerd. Op 18 december 1936 bedankte Spemann Streuvels voor het toezenden van enkele fragmenten uit Levensbloesem en drukte tegelijk zijn hoop uit genoeg kennis van het 'Vlaams' te bezitten om Streuvels' tekst te begrijpen. Anna Valeton verklaarde zich bereid de vertaling te verzorgen en zou, zo kondigde Spemann op 23 december 1937 aan, Streuvels nog een bezoek brengen om enkele vertaalmoeilijkheden en mogelijke inkortingen te bespreken. Bij diezelfde brief, waaruit het voornemen blijkt om de tekst in te korten, stak Spemann nog een contract, waarmee Streuvels het alleenrecht afstond aan de Stuttgarter uitgeverij om Levensbloesem in het Duits te vertalen.
Spemann, die uiteindelijk moest toegeven dat hij er niet in geslaagd was het werk in het Nederlands te lezen, maar enkel de Duitse vertaling van Valeton, feliciteerde Streuvels op 7 december 1938 en prees Levensbloesem als een belangrijk werk dat zeer geschikt was voor een Duitse vertaling. Wel vond hij Valetons vertaling zelf vaak wat onbeholpen en weinig aangenaam om te lezen en hij stelde Streuvels voor het manuscript volledig te herwerken. Voor de volledige bewerking van de Duitse vertaling moest een door Streuvels ingekort Vlaams exemplaar dienst doen.
Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om den Gang der Erzählung te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet.
Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur, d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946).
De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst.
[9]
Wegens zijn lidmaadschap van de NSDAP tijdens de oorlogsjaren werd Spemann na het einde van de Tweede Wereldoorlog door het geallieerde bewind tijdelijk uit zijn rechten ontzet en moest hij het bestuur van zijn uitgeverij overlaten aan een beheerder. Van juli 1945 tot mei 1948 bestuurde Hans Müller van de uitgeverij Müller und Kiepenheuer als "custodian" Engelhorn Verlag.
[10]
Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Hij typte in zijn Nederlands, dat - toegegeven - niet het beste was: De oorlog, de zware bommenbeschadigingen, die vele van de oude Duitse uitgevers-hoofdplaatsen moesten lijden, in de op de oorlog in het algemeen gevolgde verschijnselen hebben het noodzakelijk gemaakt, de Duitse uitgeverij op heelemaal nieuwe grondlagen te stellen. Een van de plannen tot weeropbouw van het Duitse boekhandels- en uitgeversbedrijf beoogt de oprichting van nieuwe middelpunten der uitgeverij, en het is de wens van beslissende kringen, dat de stad Wenen in dit opzicht in de toekomst een nog grooter[e] rol zal moeten toekomen dan tot dusver. (...) Een van de nieuwe stichtingen, die gemeenschappelijk met de weder opgerichte onafhankelijke lezersvereeniging "Büchergilde Gutenberg Wien" en onder het patronaat van officieuse kringen de taak op zich heeft genomen, niet enkel de Oostenrijkse maar de lezers van het heele Duitse taalgebied met de beste levende schrijvers en de beste werken van de moderne wereldliteratuur bekend te maken, is de WIENER VOLKSBUCHVERLAG. Deze uitgeverij heeft mij last gegeven, sommige Vlaamse en Hollandse schrijvers - er onder ook U, zeer geachte Heer Lateur - tot medewerking beleefd uit[ ]te[ ]noodigen. Ik weet natuurlijk wel, dat U al lang met Uwe Duitse uitgevers en vertalers Uwe contracten heeft gesloten, en ik wens heelemaal niet mij tussen U en Uwe Duitse vrienden te stellen. Zou echter de oorlog en zijn gevolgen in deze verhoudingen een wijziging hebben gebracht, of heeft U door toeval het een of ander van Uwe werken nog vrij, zouden wij het zeer op prijs stellen, als U de Duitse vertaling voor de Wiener Volksbuchverlag en de Büchergilde Gutenberg, Wien, aan mij wilde toevertrouwen. Dat erbij alle Uwe belangen in literair en ook financieel opzicht in de beste handen zouden zijn, kan ik U verzekeren.
[11]
Naar aanleiding van de grote vraag naar Het glorierijke licht doet Joris Lannoo op 16 januari 1943 aan Streuvels het voorstel dit werk samen met Morgenstond, Boomen en Sint-Jan in één deel uit te geven. De vier werken zijn uiteindelijk toch elk in een individuele uitgave verschenen bij Lannoo:
- Boomen. Tweede druk (1944)
- Morgenstond. Derde druk (1944)
- Sint-Jan. Tweede druk (1944)
- Het glorierijke licht. Vierde druk (1944)
[12]
Geen verdere informatie.
[13]
Het voorstel om een bundel Geschichten vom Kinde uit te geven deed Spemann voor het eerst in zijn brief aan Streuvels van 19 juli 1941. Een kleine maand later, op 12 augustus 1941, heeft Spemann ook het voornemen een bundel Geschichten vom Lande op de markt te brengen.
[14]
Alles was immers verloren gegaan tijdens het bombardement van 25 juli 1944, waarbij Spemann zijn twee oudste dochters verloor. Het gaat hier o.a. om
- I. Van Gelderen, J.H. Van Beckum, Duits woordenboek. I. Duits-Nederlands - II. Nederlands-Duits. Twee delen, in twee banden. Groningen, Wolters, 1940 (8ste editie).
- Leonard Lodewijk de Bo (bew.), Westvlaamsch idioticon. Brugge, Boek- en Steendrukkerij Edw. Gailliard & Comp., 1870-1873. In 1892 volgde er een heruitgave van Joseph Samyn (Gent, Siffer).
[16]
Halverwege 1942 was de kogel door de kerk. Op 17 augustus 1942 schreef Adolf Spemann aan Streuvels verheugd dat Kippenberg de toestemming had gegeven om Der Flachsacker op te nemen in een tweedelige Streuvelsuitgave. Spemann wou een compleet nieuwe vertaling van De vlaschaard omdat die van Peter Mertens zijns inziens vanuit Duits standpunt niet voldeed. Hij had daarvoor Anna Valeton aangesproken en haar bovendien opgezocht om de samenstelling van de beide Streuvelsbanden te bespreken. De tweedelige publicatie zou 'in een mooi, edel Latijnschrift' gedrukt worden, niet in de Fraktur (cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 18 september 1942).
Pas op 3 augustus 1949 zal Anton Kippenberg de rechten op De vlaschaard afstaan, op voorwaarde dat Adolf Spemann niet vertaler Peter Mertens, maar vertaalster Anna Valeton zou aanduiden. Cf. het contract tussen Stijn Streuvels en Adolf Spemann d.d. 3 augustus 1949 en de brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 3 augustus 1949. H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 478-480.
