Sp
Ingoyghem bei Kortrijk
Het Lijsternest
18.8.48
Aug[ustus]
Herrn D[okto]r Stijn StreuvelsAug[ustus]
Ingoyghem bei Kortrijk
Het Lijsternest
Haben Sie herzlichen Dank für Ihre 3 freundlichen Karten, vor allen Dingen für die liebenswürdigen Glückwünsche, über die wir uns so sehr gefreut haben![2] Auch sind wir sehr froh, dass die beiden Stücke der Ausgewählten Werke in zwei Bänden gut bei Ihnen gelandet sind. Es ist doch ein angenehmes Gefühl, dass endlich die Verbindung wieder besser funktioniert; man möchte nur wünschen, dass dies auch in grossem Stile in Europa der Fall wäre.
Heute möchte ich Ihnen nun noch einige weitere Mitteilungen machen. Zunächst:
Das Christkind. Diese schöne Erzählung ist ja zuerst im Verlag LANGEN-MÜLLER in München erschienen, der auch noch heute das Recht der Einzelausgabe besitzt. Der Verlag L[angen-Müller] befindet sich aber nun im Zustand allmählicher Auflösung. Er wird von einem Treuhänder D[okto]r Templer verwaltet. Ein grosser Teil der wertvollsten Verlagsrechte ist an andere Verlage verpachtet, da ein Verkauf dem Treuhänder nicht erlaubt ist. Wir haben nun dem Verlag vorgeschlagen, uns das Verlagsrecht der Einzelausgabe des Christkinds ebenfalls zu verpachten und uns für später ein Vorkaufsrecht auf das schöne Werk einzuräumen, denn wir möchten sehr gerne ebenfalls davon eine Einzelausgabe machen, etwa in der Art von FRÜHLING und KINDERSEELCHEN. Es ist doch sinnvoller, wenn diese Werke bei uns vereinigt sind.
Der Verlag hat soeben zugestimmt, unter der Voraussetzung, dass auch Sie damit einverstanden sind. So bitte ich Sie denn um Ihre Zustimmung. Ich könnte Ihnen 8% (acht Prozent) vom Ladenpreis eines jeden verkauften Stückes bezahlen. Wir würden aber die Zeichnungen von Wilhelm Schulz in unserer Ausgabe dann weglassen.[3]
Der Verlag hat soeben zugestimmt, unter der Voraussetzung, dass auch Sie damit einverstanden sind. So bitte ich Sie denn um Ihre Zustimmung. Ich könnte Ihnen 8% (acht Prozent) vom Ladenpreis eines jeden verkauften Stückes bezahlen. Wir würden aber die Zeichnungen von Wilhelm Schulz in unserer Ausgabe dann weglassen.[3]
Knecht Jan. Sie werden sich erinnern, dass dies ja das erste Ihrer Werke ist, das wir seinerzeit erworben haben, und zwar durch die Vermittlung des Herrn Gerhart Pohl.[4] Es ist das einzige Ihrer Bücher, für das wir bisher kein Prozenthonorar, sondern eine einmalige Abfindungssume bezahlt haben (Pa uschale).[5] Wir möchten dies aus freien Stücken künftig ändern und Ihnen für alle Stücke, die wir seit dem 21. Juni 1948 verkauft haben und noch verkaufen werden, ein Stückhonorar von ebenfalls 8% (acht Prozent) bezahlen.
Ich denke, damit werden Sie sicherlich gerne einverstanden sein. Wenn ja, dann bitte ich mir noch das Datum des ersten Vertrages, mit dem wir einst das Verlagsrecht erworben haben, anzugeben. Alle Original[2]verträge sind nämlich bei dem Unglück am 12.9.1944 verbrannt,[6] doch hatte meine verstorbene Schwester[7] alles photokopieren lassen, sodass also alle wesentlichen Dokumente in Photokopie vorhanden sind. Nur der Vertrag zu Knecht Jan fehlt; er scheint bei den verbrannten Papieren von Gerhart Pohl gelegen zu haben. Wir würden dann am besten einen neuen Vertrag anstelle des alten schliessen und zwar unter Festsetzung dieses neuen Honorars. Wir halten es für nicht richtig, wenn gerade Knecht Jan, dieses grossartige Werk, Ihnen kein Honorar mehr bringt. Und einmal wird es sicherlich möglich sein, Ihnen wieder Honorare hinüberzusenden.[8]
Levensbloesem. Von Herrn Kövari erhielten wir soeben erste Antwort auf unseren Brief vom 29.7. Er korrigiert soeben die Revisionsbogen seiner Übersetzung und hat uns einen Abzug versprochen, sobald er fertig ist.[9]
Dirk Baksteen. An der Wand meines Zimmers hängt eine sehr schöne Radierung von Dirk Baksteen aus dem Kempenland. Gerne wüsste ich, ob dieser ganz ausgezeichnete Künstler noch lebt. Könnte vielleicht eine Ihrer Töchter dies feststellen? Er wohnte früher in Achterbosch bei Mosel/Belg[ien], doch haben wir nie wieder etwas von ihm gehört. Er dedizierte damals meinem Vater, der eine Radierung von ihm gekauft hatte, diesen besonders schönen Druck.
Mein Vater sendet Ihnen, hochverehrter Herr Streuvels, seine herzlichen Grüsse und ich schliesse mich an.
In aufrichtiger Verehrung
Ihre
(handtekening Ilse Spemann)
ENGELHORNVERLAG ADOLF SPEMANN
(handtekening Ilse Spemann)
Annotations
[1]
Streuvels werd doctor honoris causa aan de universiteiten van Leuven, Münster en Pretoria.
[3]
Dit plan resulteerde in: Das Christkind. Erzählung (1948).
Cf. artikel 3 van het contract, dat op 1 september 1948 door Engelhorn Verlag werd opgemaakt en ondertekend en waarvoor Streuvels op 7 september 1948 zijn goedkeuring gaf: Der Engelhornverlag wird für alle Stücke der Erzählung, die verkauft werden, ein Honorar von 8 % (acht Prozent) vom Ladenpreis, einerlei ob broschürt oder kartoniert oder gebunden, bezahlen.
[4]
Gerhart Pohl trad aanvankelijk op als tussenpersoon tussen de West-Vlaamse auteur Stijn Streuvels en zijn Duitse uitgever. Pohl werd in 1929 bedankt voor bewezen diensten bij Universum-Bücherei für Alle, de uitgeverij van Knecht Jan. Eind 1929 was eveneens een eind gekomen aan Die neue Bücherschau, het tijdschrift waarvan Pohl hoofdredacteur was. Daarna bracht Pohl Knecht Jan onder bij Otto Quitzow Verlag. Toen Quitzow failliet was gegaan, bleef Pohl zo te zien de 'Herausgeber' van de roman en de literaire agent van Stijn Streuvels. H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 181
In 1934 werd Knecht Jan bij Engelhorn Verlag uitgegeven. Het contract voor deze uitgave werd op 12 februari 1934 door Engelhorn Verlag opgemaakt en op 14 februari 1934 door Gerhart Pohl, 'de gemachtigde vertegenwoordiger van de schrijver', ondertekend. Ook Streuvels ondertekende het akkoord, dat nu wordt bewaard in het Letterenhuis (S 935/C).
[5]
Het contract voor Knecht Jan werd op 12 februari 1934 door Engelhorn Verlag opgemaakt en op 14 februari 1934 door Gerhart Pohl, 'de gemachtigde vertegenwoordiger van de schrijver', ondertekend. Ook Streuvels ondertekende het akkoord, dat nu wordt bewaard in het Letterenhuis (S 935/C). Artikel 8 i.v.m. het honorarium luidt: Das Honorar beträgt RM 1000.- (eintausend Reichsmark) ein für allemal und ist zahlbar an Herrn Pohl sofort nach Unterzeichnung dieses Vertrags und Ablieferung der in § 16 dieses Vertrags aufgeführten Urkunden. Die Verteilung dieses Honorars an den Verfasser und seinen Bevollmächtigten wird zwischen Herrn Streuvels und Herrn Pohl persönlich geregelt.
[6]
Zoals Adolf Spemann in zijn onverstuurde brief van 1 mei 1946 aan Streuvels schreef, werd Engelhorn Verlag in een brand van 12 september 1944 volledig verwoest.
[7]
Rotraut Spemann
[8]
Cf. antwoord van Stijn Streuvels in zijn brief aan Spemann van 26 augustus 1948. Het nieuwe contract voor de Duitse vertaling van Langs de wegen werd op 1 september 1948 door Engelhorn Verlag opgemaakt en op 7 september 1938 ook door Streuvels ondertekend. Artikel 3 luidt: Der Engelhornverlag wird für alle Stücke des Romans, die seit dem 21.6.1948 verkauft worden sind, und für alle Stücke, die künftig verkauft werden, ein Honorar von 8 % (acht Prozent) vom Ladenpreis, einerlei ob broschürt, oer kartoniert, oder gebunden, bezahlen.
[9]
Eind 1936 kwam Spemann voor het eerst in contact met Levensbloesem waaraan Streuvels al sinds 1934 bezig was en dat in 1937 door de Amsterdamse uitgeverij L.J. Veen werd gepubliceerd. Op 18 december 1936 bedankte Spemann Streuvels voor het toezenden van enkele fragmenten uit Levensbloesem en drukte tegelijk zijn hoop uit genoeg kennis van het 'Vlaams' te bezitten om Streuvels' tekst te begrijpen. Anna Valeton verklaarde zich bereid de vertaling te verzorgen en zou, zo kondigde Spemann op 23 december 1937 aan, Streuvels nog een bezoek brengen om enkele vertaalmoeilijkheden en mogelijke inkortingen te bespreken. Bij diezelfde brief, waaruit het voornemen blijkt om de tekst in te korten, stak Spemann nog een contract, waarmee Streuvels het alleenrecht afstond aan de Stuttgarter uitgeverij om Levensbloesem in het Duits te vertalen.
Spemann, die uiteindelijk moest toegeven dat hij er niet in geslaagd was het werk in het Nederlands te lezen, maar enkel de Duitse vertaling van Valeton, feliciteerde Streuvels op 7 december 1938 en prees Levensbloesem als een belangrijk werk dat zeer geschikt was voor een Duitse vertaling. Wel vond hij Valetons vertaling zelf vaak wat onbeholpen en weinig aangenaam om te lezen en hij stelde Streuvels voor het manuscript volledig te herwerken. Voor de volledige bewerking van de Duitse vertaling moest een door Streuvels ingekort Vlaams exemplaar dienst doen.
Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om den Gang der Erzählung te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet.
Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur, d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946).
De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst.
Op 13 maart 1948 liet Spemann weten dat Anna Valeton opnieuw op het toneel was verschenen. Zij had haar advocaat een bitsige brief laten schrijven, waarin ze de wens uitdrukte haar eigen vertaling van Levensbloesem te zien verschijnen. Dit was volgens Spemann een verlangen dat men maar moeilijk naast zich neer kon leggen, omdat de vertaler toch enige morele rechten kon laten gelden. Hij stelde voor om de gulden middenweg kiezen door in Duitsland de vertaling van Valeton, in Oostenrijk die van Kövari te laten verschijnen. In zijn brief van 30 maart 1948 vond Streuvels de hele situatie zo verward dat hij besloot alles op zijn beloop te laten.
Van de Kövari-vertaling van Levensbloesem, getiteld Des Lebens Blütezeit, is in 1949 bij Wiener Volksbuchverlag een keurige uitgave verschenen, gedrukt op een degelijke papierkwaliteit, en typografisch uitstekend verzorgd, met een evenwichtige lay-out. Het boek bevat geen verluchtingen en wordt enkel versierd met een eenvoudige, maar volgens Kövari 'prachtige prent' van de hand van Bruno Schwatzek: Seevie, de Binder, met zijn lange, haveloze jas, zijn oude hoed en schoenen, een beetje te korte broek, met zijn schalmei en zijn ransel op de rug. Eén jaar later zou Engelhorn Verlag met een titeluitgave van de vertaling van Kövari, weliswaar voorzien van een nieuwe bandtekening van Hela Seewald, de Duitse markt bevoorraden. Valeton eiste haar eigen vertaling op en dat is vermoedelijk ook één van de redenen waarom dit manuscript nergens nog te bespeuren is.
