STYN·STREUVELS
Ingoyghem den 17 Januari, '50
20/1
20/1
Waarde D[octo]r Spemann,
De twee boeken van Stefan Andres heb ik in goede orde ontvangen.[1] Het andere - "Utopia"[2] kan wel volgen als het te vinden is. Met besten dank daarvoor.
En meteen ons beste wenschen van geluk en welvaart voor het nieuwe jaar. Hier zijn de feestdagen met de gewone drukte voorbij gegaan: elkander gezien en gesproken en elk weer de eigen richting uit.
En meteen ons beste wenschen van geluk en welvaart voor het nieuwe jaar. Hier zijn de feestdagen met de gewone drukte voorbij gegaan: elkander gezien en gesproken en elk weer de eigen richting uit.
De gevraagde foto's als documentatie voor het omslag van Levensbloesem, zal Isa U opgestuurd hebben. Ik geloof dat er 25 stuks waren. Daaruit zal Uw teekenaar wel een keus kunnen doen en er iets van maken dat op Vlaanderen trekt.[3]
Met dien heer Erkelenz en dat Dreikönigsbuch is het een verwarde geschiedenis.[4] Ik herinner mij niet meer zoo goed het verloop van die zaak, en begrijp vooral niet hoe dat heerschap ertoe gekomen is die novelle te vertalen en te willen uitgeven? Die vertaling was toch vroeger gemaakt en gepubliceerd door Herm[ine] Schmuling,-[5] en hij moest dit toch geweten hebben? Ik herinner mij in elk geval niet daarvoor toelating gegeven te hebben. Gelukkig heb ik ook heel de briefwisseling van Erkelenz bewaard. Zij loopt van Aug[ustus] 1932 tot 1937,-[6] Het loopt voortdurend over eene mogelijke uitgave van mijn gezamenlijke Kerstnovellen bij de firma Herder.[7] Ik voeg hier een merkwaardigen brief bij van (Vermoedelijk?) Herder.[8] Daaruit reeds zult U inzicht krijgen over de gebeurtenissen.
Het ware wel belangrijk de twee teksten der vertaling van Drei Könige te vergelijken. - Ik heb intusschen het boek van Schwan ontvangen. De inhoud is wel merkwaardig, de illustraties echter zijn louter caricaturen!
Ik verklaar mij natuurlijk over heel de lijn akkoord met Uw handelwijze en Uw voorstel om die zaak te regelen. Een vraag echter: in geval dat Dreikönigsbuch verder nog herdrukt wordt, is het dan wenschelijk dat de tekst door Erkelenz vertaald behouden moet blijven, in geval - gelijk ik reden heb te vermoeden - die vertaling minderwaardig is dan die van Herm[ine] Schmüling, die door mij nagezien werd en goedgekeurd, terwijl ik die van Erkelenz, voor zoover ik weet, niet heb ingezien. Dat moet toch ook kloppen met de door U voorgestelde "Quellenangabe", die dus verzendt naar de uitgaaf van: "Weihnachtsgeschichten" waarin diezelfde novelle voorkomt, door Herm[ine] SchMüling vertaald?
Het ware wel belangrijk de twee teksten der vertaling van Drei Könige te vergelijken. - Ik heb intusschen het boek van Schwan ontvangen. De inhoud is wel merkwaardig, de illustraties echter zijn louter caricaturen!
Ik verklaar mij natuurlijk over heel de lijn akkoord met Uw handelwijze en Uw voorstel om die zaak te regelen. Een vraag echter: in geval dat Dreikönigsbuch verder nog herdrukt wordt, is het dan wenschelijk dat de tekst door Erkelenz vertaald behouden moet blijven, in geval - gelijk ik reden heb te vermoeden - die vertaling minderwaardig is dan die van Herm[ine] Schmüling, die door mij nagezien werd en goedgekeurd, terwijl ik die van Erkelenz, voor zoover ik weet, niet heb ingezien. Dat moet toch ook kloppen met de door U voorgestelde "Quellenangabe", die dus verzendt naar de uitgaaf van: "Weihnachtsgeschichten" waarin diezelfde novelle voorkomt, door Herm[ine] SchMüling vertaald?
Dat er opnieuw mogelijkheid bestaat om betalingen uit te voeren is een verheugend teeken, dat alles geleidelijk weer in orde komt.
Verleden week heb ik gelegenheid gehad een reis per auto naar Holland te doen, we hebben in Eindhoven en in Hilversum de Philips fabrieken kunnen bezichtigen en in Amsterdam vrienden kunnen ontmoeten die ik in ja-ren niet meer gezien had, alsook heb gelegenheid gehad het traditionele tooneelspel: Gysbrecht van Amstel, van Vondel bij te wonen - een merkwaardige kunstprestatie.[9] In Holland is het leven er ook weer normaal. Morgen ga ik mijn zoon[10] zien in Brussel. Dit als bewijs dat het met ons allen in orde is. Mijn zoon zal heel tevreden zijn iets van U te ontvangen; zijn adres luidt: Paul Lateur, Bodenbroeckstraat, 8 - Brussel.
Met het terugsturen der foto's en der twee ingesloten brieven[11] is geen haast - dit met gelegenheid.
Met hoogachting gegroet
K[eer Om]
In "Books Abroad" University of Oklahoma press, Autumn 1949 vind ik op bl[ad]z[ijde] 390 een aankondiging en waarderend artikel over: Hans Spemann. Forschung und Leben. Friedrich Wilhelm Spemann, ed[itie] Stuttgart, Engelhorn. 1943, door Max Lederer, Library of Congress.[12]
(handtekening Stijn Streuvels)
2 bijlagen.
Annotations
[1]
Op 22 december 1949 liet Spemann aan Streuvels weten dat hij twee boeken van Stefan Andres naar Ingooigem verstuurde, nl. Tier aus der Tiefe (ad 12,87 RM) en Ritter der Gerechtigkeit (ad 6,50 RM). De prijzen vonden we terug op de bij de brief bewaarde verzendnota.
[2]
Stefan Andres, Wir sind Utopia. Berlin, Riemerschmidt, 1943.
[3]
Van de Kövari-vertaling van Levensbloesem, getiteld Des Lebens Blütezeit, is in 1949 bij Wiener Volksbuchverlag een keurige uitgave verschenen, gedrukt op een degelijke papierkwaliteit, en typografisch uitstekend verzorgd, met een evenwichtige lay-out. Eén jaar later zou Engelhorn Verlag met een titeluitgave van de vertaling van Kövari, weliswaar voorzien van een nieuwe bandtekening van Hela Seewald, de Duitse markt bevoorraden.
[4]
Cf. wat Spemann hierover schreef in zijn brief aan Streuvels van 11 januari 1950.
Adolf Spemann had in het Frankfurter Börsenblatt nr. 86 van 11 november 1949 (p. 3259) de aankondiging gezien van het door Franz Hoyer geredigeerde Dreikönigsbuch, waarin ook Streuvels' novelle Die drei Könige an der Küste (De drie koningen aan de kust) zou opgenomen worden. Spemann liet dit niet zomaar aan zich voorbij gaan, omdat Streuvels aan Engelhorn Verlag het 'Verlags- und Vervielfältigungsrecht' voor de Duitse vertaling van deze novelle had gegeven, wat op 11 mei 1937 contractueel werd vastgelegd.
Franz Hoyer van uitgeverij L. Schwann te Düsseldorf - verbaasd als hij was - gaf Spemann in een brief van 19 november 1949 wat meer uitleg. De vertaling in het Dreikönigsbuch stamde van Erkelenz en werd reeds in 1937 gepubliceerd in de Bibliothek der Unterhaltung und des Wissens (Union Deutsche Verlagsgesellschaft). Erkelenz had verklaard van Streuvels het vertalingsrecht verkregen te hebben en gaf Franz Hoyer de toestemming om de novelle in het 'driekoningenboek' te publiceren. Wat Spemann tot een boze retourbrief aanzette, waren Hoyers overtuiging dat Erkelenz van het 'Verlags- und Vervielfältigungsrecht' niet op de hoogte moet geweest zijn en zijn laatste zin: hat es den Anschein, dass Herr Dr. Streuvels versäumt hat, Sie darauf hinzuweisen, dass er bereits vor dem Abschluss des Vertrages mit Ihnen das Übersetzungsrecht an Herrn Erkelenz übertrug. Voor zijn boze antwoordbrief d.d. 26 november baseerde Spemann zich op Streuvels' brieven van 15 december 1936 en 29 april 1937. Bovendien ontkende ook de Union Deutsche Verlagsgesellschaft aan uitgeverij L. Schwann de toestemming gegeven te hebben om Erkelenz' vertaling af te drukken.
Nu wou de firma Schwann een schadevergoeding betalen van 500 DM voor de eerste 5000 exemplaren en voor elke verdere oplage van 5000 exemplaren nog eens 400 DM. Spemann stelde voor het aanbod te aanvaarden maar wou liever eerst nog Streuvels' mening hieromtrent kennen.
[5]
De Duitse vertaling van De drie koningen aan de kust, Die heiligen drei Könige an der Küste werd in 1937 opgenomen in de bundel Weihnachtsgeschichten.
[6]
De brieven van Carl Erkelenz aan Streuvels, gaande van 19 augustus 1932 tot en met 24 april 1937, worden nu nog bewaard in het Letterenhuis (S 935/B2).
[7]
Zo zette Erkelenz zich op 19 juni 1936 in Duisburg-Mündelheim achter zijn schrijfmachine om Streuvels eigenhandig het voorstel over te maken voor een Duitse vertaling en bundeling van enkele van zijn in Duitsland onuitgegeven kerstvertellingen. Hij typte: Der Verlag Herder in Freiburg betonte seine Bereitwilligkeit etwas von Ihnen zu bringen, da er Sie sehr bewundere. Er bat um den Vorschlag eines Werkes, das sich für ihn eigne. Ich schlug ihm daraufhin eine Sammlung Ihrer bisher noch nicht in Deutschland erschienenen Weihnachtserzählungen vor: also "Kerstmis in Niemandsland", "Drie Koningen aan de Kust", "Het Kerstvertelsel", wozu ich mich noch aus Ihrem Werk einer Nikolauserzählung [d.i. Grootmoederken, JD] zu entsinnen glaubte. (...) Wenn Sie trotzdem einen Band Weihnachtserzählungen für Ihr Gesamtwerk planen, daß sich bei Engelhorn in Aufbau befindet, so stände meines Erachtens nichts im Wege, diese Sammlung später zu veranstalten, die ja vollständig sein könnte, und diese durch Hermine Schmülling übersetzen zu lassen. Die unsere wäre denn eine reine Zwischenausgabe.
En op 7 augustus 1936 luidde het naar aanleiding van Streuvels' retourbrief van 9 juli 1936: Verstehe ich Sie recht, wenn ich die Sachlage jetzt so auffasse? Entweder nimmt Engelhorn die Erzählungen für eine Buchausgabe, und damit ist die Angelegenheit erledigt. Oder das zweite: Die Erzählungen passen Engelhorn nicht, und dann erscheinen sie bei Herder. Daß Herder die Erzählungen fest nimmt, wollen Sie bitte folgendem Abschnitt seines letztes Briefes entnehmen, nachdem ich ihm "Kerstvertelsel" (wofür ich als deutschen Titel "Bubenweihnacht" vorschlagen möchte) probeweise geschickt hat. Herder schreibt: "Der angeregte Plan der vier Weihnachtserzählungen von Stijn Streuvels sollte wirklich durchgeführt werden. Die bereits übersandte Erzählung "Bubenweihnacht" zeugt für den echten Streuvels. Sie packt von Anfang an durch die Herzhaftigkeit der Darstellung. Kunstvoll ist in die Erzählung das unvermittelte Auftauchen des kleinen Halunken eingeflochten, der mitten im Weihnachtsspiel der Kinder unbefangen von der frühen Jugend des göttlichen Kindes ... bis zu Jesu verborgenem Leben erzählt. Die kindlichen Uebertreibungen von Wahrheit und Dichtung nimmt man gern in Kauf: die Buben sind ursprünglich und - Gott sei Dank - frei von jeder Sentimentalität. Wenn die weiteren Erzählungen ebenso stark sind, dann würde das geplante Buch sehr bedeutsam werden. Wir bitten Sie daher dringend, von Engelhorn die Einwilligung zu der Sonderausgabe zu erwirken. Sie könnten darauf hinweisen, daß die ausgesprochen kath. Stoffe wohl für einen nicht-katholischen Verlag für die Streuvels-Ausgabe voraussichtlich nicht in Frage kommen. Andrerseits hätte ja ein Verlag wie der unsere die Möglichkeit, die Lesergemeinde von Stijn Streuvels bedeutend zu erweitern. Auf diese Weise würden auch die bei Engelhorn erscheinenden Streuvels-Werke in Zukunft einen weiteren Absatz finden.
[8]
Het betreft hier in feite een doorslag van de brief van Adolf Spemann aan Carl Erkelenz d.d. 7 augustus 1936. Op 8 augustus 1936 schreef Spemann hierover aan Streuvels.
[9]
Gijsbrecht van Aemstel is een toneelstuk van Joost van den Vondel, dat werd opgevoerd ter gelegenheid van de opening van de eerste stenen Amsterdamse schouwburg op 26 december 1637. Van 1641 tot en met 1968 werd het toneelstuk jaarlijks opgevoerd in Amsterdam rond de Kerstperiode.
[10]
Paul Lateur
[11]
Dit zijn de brieven van Carl Erkelenz aan Stijn Streuvels van 7 augustus 1936 en van 24 april 1937.
[12]
Max Lederer, Forschung und Leben by Hans Spemann, Friedrich Wilhelm Spemann. Books Abroad, vol. 23, no. 4 (autumn), 1949, p. 390-391.
Uit Spemanns brief aan Streuvels van 19 april 1943 vernemen we dat dit boek op 7 april 1943 naar het Lijsternest werd gestuurd.
Titelbeschrijving: Spemann, Hans und Friedrich Wilhelm Spemann (Hrsg.), Forschung und Leben. Stuttgart, J. Engelhorns Nachf., s.d. [1943].
