30.9.47
Septemb[er]
Herrn D[okto]r Stijn StreuvelsSeptemb[er]
Ingoyghem b[ei] Kortrijk
Het Lijsternest
Vorgestern habe ich nun endlich Ihren Brief [vom] 14. August erhalten.[2] Er ist anscheinend von Ihnen ans Geschäft adressiert gewesen, jedenfalls ist er aber dorthin gegangen und dort bereits am 25. August eingetroffen. Heisst also, dass der Brief nicht weniger als 4 Wochen dort im Verlag gelegen hat, ehe man es für nötig hielt, ihn an mich weiterzugeben; Sie sehen daran, welche Behandlung der Treuhänder mir angedeihen lässt. Ich habe mich sofort beschwert, bitte Sie aber, alle Ihre Briefe, die für mich bestimmt sind, deutlich nach Stuttgart S[üd], Bopserweg 1a zu adressieren, ebenso auch die Bücher, wenn Sie sie dann senden können. Auch wäre es sicherlich zweckmässig, wenn Sie von rein geschäftlichen Briefen, die Sie an den Verlag richten, mir einen zweiten Durchschlag senden würden; kein Mensch ist doch über die ganzen Vorgänge und Zusammenhänge so orientiert wie ich und ich könnte dann doch Ungeschicklichkeiten verhüten helfen.[3]
Nun aber zu Ihrem Brief: er hat mir die grösste Freude gemacht und nun erst verstehe ich [Ihren] zweiten Brief vom 9. Sept[ember] richtig.[4] Wie froh bin ich über die guten Nachrichten von Ihrer Familie! Nur höre ich ungerne, dass Sie doch nicht ganz mit Ihrer Gesundheit zufrieden sein können. Aber immerhin: leichte Gartenarbeit wird Ihnen doch hoffentlich als Ausgleich für die schöpferische Tätigkeit am Schreibtisch erlaubt sein? Wenn Sie viel mit der Feder arbeiten, so hoffe ich, dass Ihre Lebenserinnerungen weiter gediehen sind.[5] Ich selbst kenne ja nur die ersten Kapitel von Heule, von denen ich damals eine kleine Probe für das STREUVELSBUCH übertragen habe.
Fr[äu]l[ein] Dina wird sicherlich von der schönen Gegend des Luganersees begeistert zurückkommen. Ich habe einmal 1911 mit meiner Frau 8 wundervolle Tage in dem winzigen Nest San Mamette zugebracht, eine herrliche Erinnerung - nicht nur wegen des Chianti und des Gorgonzola! Und Fr[äu]l[ein] Isa ist nun Kollegin! Das ist mir eine grosse Freude; ich bitte ihr meinen besonderen Gruss zu bestellen. Ferner möchte ich gerne auch einmal einen Postkartengruss an Frau D[okto]r Vandemeulebroeke senden, die mir einmal vor Jahren liebenswürdig geschrieben hat; dürfte ich Sie um ihre Anschrift bitten?[6]
Mit lebhaftestem Interesse und grosser Freude habe ich gesehen, dass Sie mit den Ausgewählten Werken in 2 Bänden zufrieden sind. Ich muss sagen, dass mir selten ein eigenes Verlagswerk so viel Freude gemacht hat wie dieses; ich bin glücklich darüber und stolz drauf. Sie werden gehört haben, dass eine Neuauflage vorbereitet wird. Nur wird das sehr lange dauern, denn das Tempo hat sich in allem in Deutschland enorm verlangsamt.
Wissen Sie zufällig, ob die Übersetzung von LEVENSBLOESEM, die nun bei uns erscheinen wird, diejenige ist, welche Frau Valeton besorgt hat? Sie erinnern sich, dass ich damals rechte Mühe mit der Retuschierung hatte, was mir ausserdem Frau V[aleton] sehr übelnahm. Ach Verzeihung, ich habe das mit der Übersetzung des VLASScHAARD verwechselt[7] - aber ich erinnere mich, dass ich die Übersetzung von LEVENSBLOESEM nicht sehr überzeugend fand.[8]
[2]
Schon vor Monaten habe ich an Herrn Müller geschrieben, er solle sich doch beim Verlag Langen-Müller das alleinige Verlagsrecht des CHRISTKIND sichern, da dieser Verlag sich in Liquidation befinde, und ich habe nun diese Anregung wiederholt. Vielleicht würde es wirken, wenn Sie in Ihrem nächsten Brief an den Verlag von sich aus diese Anregung ebenfalls gäben.[9] Sie werden doch damit einverstanden sein, dass diese schöne Erzählung nicht nur in dem Bande WEIHNACHTSGESCHICHTEN, sondern auch allein für sich in meinem Verlage erscheint? Allerdings finde ich die Illustrationen von Schulz sehr schlecht und würde es vorziehen, sie wegzulassen.[10]
Es ist mir gelungen, das recht gute kleine Niederländisch-deutsche Taschenwörterbuch von Langenscheidt zu bekommen, das wenigstens einen kleinen Ersatz bietet, aber die westflämischen Wörter kommen natürlich nicht darin.[11] So hoffe ich, dass es Ihnen gelingt oder Fr[äu]l[ein] Isa, den de Bo einmal für mich irgendwo zu erwerben und zu senden.[12]
Werner Bergengruen kenne ich nicht selbst, aber ich habe vor gar viel Jahren mit Ihm Briefe gewechselt, als eines seiner ersten Bücher, der harmlose Unterhaltungsroman EINE WOCHE IM LABYRINTH in Engelhorns Romanbibliothek erschien.[13] Er ist mir der sympathischste der drei von Ihnen erwähnten Schriftsteller. Wiechert ist sprachlich zweifellos hochbegabt und seine Sprache hat für viele Menschen etwas Faszinierendes, aber ich finde die Atmosphäre seiner Werke krank und dekadent. Ich bin auf Ihren Eindruck gespannt. Sicherlich ist das Wertvollste an solchen Zusammenkünften, dass man Menschen aus allen Ländern kennen lernt. So denke ich mit besonderem Vergnügen an den Internationalen Verlegerkongress in Paris zurück - lange vor diesem Kriege - wo wir im Garten des QUAI D' ORSAY empfangen wurden.[14]
Nun habe ich eine Bitte, durch deren Erfüllung Sie mich zu grossem Danke verpflichten würden, deren Ablehnung ich Ihnen aber in keiner Weise übelnehme; ja ich bitte Sie sogar, ganz ohne weiteres Nein zu sagen, wenn es Ihnen nicht angenehm ist. Es würde für mich bei der Verhandlung vor der sogenannten Spruchkammer sicherlich sehr wertvoll sein, wenn ich durch ein Zeugnis von Ihnen beweisen könnte, dass ich niemals bei Ihnen nationalsozialistisch[e] Propaganda getrieben habe, weder schriftlich noch mündlich bei meinen beiden Besuchen. Ich habe einen kleinen Text als Vorschlag aufgesetzt, den ich hier beifüge; wenn er Ihnen so gefällt, würde ich bitten, ihn ins Vlämische zu übertragen und unterschrieben an mich zu senden mit einem zweiten Durchschlag für meine eigenen Akten. Ändern Sie ganz nach Wunsch. Ich brauche ja nicht besonders zu betonen, dass es für die Verbreitung Ihrer Werke in Deutschland und für die Herstellung weiterer Übertragungen sehr wichtig ist, dass ich bald wieder die Leitung des Verlages übernehmen kann, da kein deutscher Verleger so mit Ihrem Gesamtwerk vertraut und verwachsen ist wie ich.[15]
Unsere Kauzerhütte ist höchst stolz, mit einem Schneeuwittchen-Idyl verglichen zu werden! Könnten Sie nur bei uns einmal den Tee in diesem winzigen Häuslein trinken! 2m : 2,50m innen! Aber immerhin 2 Betten übereinander und ein kleiner "Sparherd"! Fast wie Diogenes in seinem Fasse![16]
Die herzlichsten Grüsse dem ganzen Hause Streuvels!
In treuer Verehrung
In treuer Verehrung
Ihr
(handtekening Adolf Spemann)
1 Beilage.
(handtekening Adolf Spemann)
Annotations
[1]
Streuvels werd doctor honoris causa aan de universiteiten van Leuven, Münster en Pretoria.
[2]
Cf. brief van Stijn Streuvels aan Adolf Spemann van 14 augustus 1947.
[3]
Wegens zijn lidmaadschap van de NSDAP tijdens de oorlogsjaren werd Spemann na het einde van de Tweede Wereldoorlog door het geallieerde bewind tijdelijk uit zijn rechten ontzet en moest hij het bestuur van zijn uitgeverij overlaten aan een beheerder. Van juli 1945 tot mei 1948 bestuurde Hans Müller van de uitgeverij Müller und Kiepenheuer als "custodian" Engelhorn Verlag.
[4]
Cf. brief van Stijn Streuvels aan Adolf Spemann van 9 september 1947.
[5]
In Ingoyghem II getuigde Streuvels over deze autobiografische geschriften: 1939 - Eindelijk het voornemen om te beginnen aan de gedenkschriften, die zouden verdeeld zijn over drie boeken - de drie levensperioden afgelopen op drie dorpen: Heule, Avelghem en Ingoyghem. Een terugblik over 't hele leven, vanaf de eerste kinderjaren. En verder: 1940 - Nu kan ik rustig doorwerken aan het boek De Maanden en aan Heule. Ah! jeunesse - 'l homme ne la possède qu'un temps et le reste du temps la rappelle (Gide). Ik voel er mij tegenover als een derde persoon. Ingoyghem II, p. 180-181 en p. 195.
- Heule verscheen in 1942 bij Zonnewende te Kortrijk met een oude kaart van Heule en 20 foto's.
- Avelghem werd in 1946 in samenwerking tussen Lannoo te Tielt en de Standaard Boekhandel te Antwerpen uitgegeven en verscheen daarmee als nummer 27 in de Lijsternestreeks met een foto van Stijn Streuvels.
- Ingoyghem werd in twee delen gepubliceerd. Ingoyghem 1904-1914 werd bij 't Leieschip te Kortrijk uitgegeven in 1951, pas 6 jaar later bracht Desclée De Brouwer Ingoyghem II. 1914-1940 op de markt.
[6]
Cf. antwoord van Stijn Streuvels in zijn brief aan Adolf Spemann van 6 oktober 1947.
[7]
Halverwege 1942 was de kogel door de kerk. Op 17 augustus 1942 schreef Adolf Spemann aan Streuvels verheugd dat Kippenberg de toestemming had gegeven om Der Flachsacker op te nemen in een tweedelige Streuvelsuitgave. Spemann wou een compleet nieuwe vertaling van De vlaschaard omdat die van Peter Mertens zijns inziens vanuit Duits standpunt niet voldeed. Hij had daarvoor Anna Valeton aangesproken en haar bovendien opgezocht om de samenstelling van de beide Streuvelsbanden te bespreken. De tweedelige publicatie zou 'in een mooi, edel Latijnschrift' gedrukt worden, niet in de Fraktur (cf. brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 18 september 1942).
Pas op 3 augustus 1949 zal Anton Kippenberg de rechten op De vlaschaard afstaan, op voorwaarde dat Adolf Spemann niet vertaler Peter Mertens, maar vertaalster Anna Valeton zou aanduiden. Cf. het contract tussen Stijn Streuvels en Adolf Spemann d.d. 3 augustus 1949 en de brief van Adolf Spemann aan Stijn Streuvels d.d. 3 augustus 1949. H. Speliers, Als een oude Germaanse eik, p. 478-480.
[8]
Eind 1936 kwam Spemann voor het eerst in contact met Levensbloesem waaraan Streuvels al sinds 1934 bezig was en dat in 1937 door de Amsterdamse uitgeverij L.J. Veen werd gepubliceerd. Op 18 december 1936 bedankte Spemann Streuvels voor het toezenden van enkele fragmenten uit Levensbloesem en drukte tegelijk zijn hoop uit genoeg kennis van het 'Vlaams' te bezitten om Streuvels' tekst te begrijpen. Anna Valeton verklaarde zich bereid de vertaling te verzorgen en zou, zo kondigde Spemann op 23 december 1937 aan, Streuvels nog een bezoek brengen om enkele vertaalmoeilijkheden en mogelijke inkortingen te bespreken. Bij diezelfde brief, waaruit het voornemen blijkt om de tekst in te korten, stak Spemann nog een contract, waarmee Streuvels het alleenrecht afstond aan de Stuttgarter uitgeverij om Levensbloesem in het Duits te vertalen.
Spemann, die uiteindelijk moest toegeven dat hij er niet in geslaagd was het werk in het Nederlands te lezen, maar enkel de Duitse vertaling van Valeton, feliciteerde Streuvels op 7 december 1938 en prees Levensbloesem als een belangrijk werk dat zeer geschikt was voor een Duitse vertaling. Wel vond hij Valetons vertaling zelf vaak wat onbeholpen en weinig aangenaam om te lezen en hij stelde Streuvels voor het manuscript volledig te herwerken. Voor de volledige bewerking van de Duitse vertaling moest een door Streuvels ingekort Vlaams exemplaar dienst doen.
Drie weken later, op 29 december 1938, liet Streuvels weten dat hij van mening was dat het boek kon en moest omgewerkt worden, maar, merkte hij terecht op dat dit enige tijd zou vergen. Het door Streuvels herwerkte en fel ingekorte originele exemplaar van de eerste Nederlandstalige druk uit 1937 zou Spemann in maart 1939 in handen krijgen. Eén opmerking moest de uitgever dan nog van het hart, zoals we in zijn brief van 3 januari 1939 kunnen lezen. De lezer zou namelijk naar zijn mening in het begin moeilijkheden ondervinden om den Gang der Erzählung te begrijpen en hij stelt voor door één of twee zinnen de lezer in te lichten. Het antwoord op de vraag of Streuvels zijn tekst in die zin herwerkte, is niet terug te vinden in de brieven. Spemanns opmerking was zelfs het laatste wat in die periode over de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem op papier werd gezet.
Wat volgde - en daarvan vonden we wel sporen terug in de correspondentie - was een persoonlijk onderhoud tussen Streuvels en Spemann, waarin de publicatie van de Duitse vertaling van Levensbloesem door laatstgenoemde van de hand werd gewezen omdat Charakter der Personen im Verlauf der Handlung, nicht stimmten mit der Politischen Tendenz der Deutschen Zensur, d.i. de Blut-und-Boden-literatuur (cf. Streuvels' verwijzing naar dit onderhoud in zijn brief aan van Hans Müller van 15 december 1946).
De vertaling van Anna Valeton zou aan de kant worden geschoven en negen jaar later door haar advocaat opgeëist worden. Pas zes jaar na het persoonlijke onderhoud waarin Valetons vertaling door Spemann van de hand werd gewezen, rook Streuvels zijn kans om Levensbloesem toch nog aan het Duitstalige taalgebied aan te bieden. Op 4 december 1945 had Heinz Kövari, vertaler en bemiddelaar van de Weense uitgeverij Wiener Volksbuchverlag, zich achter zijn typmachine gezet om Streuvels het voorstel over te maken voor de Duitse vertaling van één van Streuvels' werken, waarvan de rechten nog vrij waren. Streuvels zag er geen graten in de uitgave van de Duitse vertaling van Levensbloesem aan Wiener Volksbuchverlag over te laten. Hij zou immers tot 28 januari 1946, de dag waarop voor het eerst sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog opnieuw een brief vanuit Stuttgart naar Ingooigem vertrok, geen nieuws van zijn uitgevers uit Duitsland ontvangen en hij zou tot dan ook niet weten of er nog één in leven was en al evenmin of er aan verder uitgeven of exploiteren van zijn Duitse vertalingen kon of zou voortgedaan worden. Uit beleefdheid bracht Streuvels Engelhorn Verlag, die in 1937 immers het alleenrecht op de Duitse vertaling van Levensbloesem had verworven, op de hoogte van de geplande uitgave. Op 6 april 1947, antwoordde Adolf Spemann gunstig op Streuvels' voorstel. Streuvels drong er vervolgens bij Wiener Volksbuchverlag op aan dat Engelhorn het werk in Duitsland mocht exploiteren en de onderhandelingen tussen beide uitgeverijen voor de 'Lizenz'-overname in Duitsland kwamen geleidelijk op gang. Op 9 september 1947 werden definitieve afspraken gemaakt wat uitmondde in de ondertekening van een onderlinge overeenkomst.
[9]
Geen verdere informatie.
[10]
In 1948 verscheen deze nieuwe uitgave van Das Christkind bij Engelhorn Verlag.
[11]
Spemanns woordenboeken en lexica waren immers verloren gegaan tijdens het bombardement van 25 juli 1944, waarbij Spemann ook zijn twee oudste dochters verloor.
Titelbeschrijving: Felix Leviticus, Taschenwörterbuch der niederländischen und deutschen Sprache. 1: Niederländisch-Deutsch / Zakwoordenboek van de Nederlandsche en de Duitsche taal. 1: Nederlandsch-Duitsch. Berlin-Schöneberg, Langenscheidt, 1914. Methode Toussaint-Langenscheidt.
[12]
Leonard Lodewijk de Bo (bew.), Westvlaamsch idioticon. Brugge, Boek- en Steendrukkerij Edw. Gailliard & Comp., 1870-1873. In 1892 volgde er een heruitgave van Joseph Samyn (Gent, Siffer).
Van grote betekenis is De Bo's wetenschappelijke activiteit op het gebied van de taalkunde, inzonderheid de lexicologie van het West-Vlaamse dialect. In samenwerking met collega-priesters uit West-Vlaanderen (vooral met Guido Gezelle, met wie hij in 1850 vriendschap sloot, maar ook met J.-B. De Corte, H.A. De Badts, Pieter Baes en vele anderen) verzamelde hij al vanaf zijn studietijd (1846-1851) bouwstenen voor het West-Vlaamse lexicon op basis van oude geschreven bronnen en de gesproken taal. Die werkzaamheden hielden verband met plannen die op de eerste Nederlandse Taal- en Letterkundige Congressen (van 1849 en 1850) werden bekendgemaakt voor een algemeen Nederduits woordenboek, naderhand het Woordenboek der Nederlandse Taal, met het pleidooi van Zuid-Nederlanders als Jan-Baptist David om het Zuid-Nederlandse taaleigen te laten opnemen in de Nederlandse standaardtaal en met de oproep om met dit doel dialectwoordenboeken samen te stellen. Het jarenlange verzamelwerk van De Bo resulteerde in het volumineuze Westvlaamsch Idioticon Elektronische NEVB
[13]
Werner Bergengruen, Die Woche im Labyrinth. Roman. Stuttgart, J. Engelhorns Nachf., 1930, 283 p. Engelhorns Romanbibliothek, Band 1036-37.
[14]
Geen verdere informatie.
[15]
Streuvels voegde deze 'getuigenis' bij zijn brief aan Spemann van 15 december 1947.
[16]
Spemann maakt de vergelijking met de Griekse filosoof Diogenes van Sinope (412 -323 v. Chr.), die 'als een hond' in een ton leefde.
